In 2018 besprak ik hier De exodus van Hendrik Peter Scholte van Michiel van Diggelen. Nu, vier jaar later is er een vervolg op dat boek, met bijna dezelfde titel: De exodus van Hendrik Peter Scholte naar Pella. Dat laat wel zien dat de twee boeken bij elkaar horen, maar het kan ook de gedachte oproepen dat het tweede alleen maar een update van het eerste is. Een geheel nieuwe titel had wat frisser aangedaan, denk ik.
In het eerste boek beschreef Van Diggelen hoe de predikant Scholte mensen verzamelde om naar Amerika te vertrekken. Toen was er sprake van zevenhonderd mensen, in het tweede boek blijken het er achthonderd te zijn. Scholte laat ze overkomen naar Amerika. Hij heeft intussen, als de verspieders in het land Kanaän, het land verkend en de plek uitgezocht waar de nederzetting Pella gesticht zal worden. Het wordt de staat Iowa.
Spin in het web
Maar dan begint het pas: mensen moet een perceel toegewezen worden, de zaken moeten financieel afgewerkt worden en van al die losse gezinnen in het dorp moet een eenheid gemaakt. Er zijn kerkdiensten, er komt een krant en dan is er ook nog de politiek, waar Scholte zich nadrukkelijk mee bemoeit. Hij is een spin in het web, hij heeft overal een vinger in de pap, en dat bevalt niet iedereen. Bovendien gaat Scholte waar nodig de confrontatie niet uit de weg.
Verder zijn er de omstandigheden van het gezin. Zijn vrouw Maria voelt zich meer thuis in de stad, maar ze volgt haar man, al dringt ze later verschillende keren aan op terugkeer naar Europa, bijvoorbeeld als ambassadeur. Dat werkt wel goed: in het gezin zien we Scholte vooral als mens, als echtgenoot, als vader. Daarbuiten is hij de publieke figuur.
Burgeroorlog
Scholte is kleurrijk, zeer ondernemend en verkerend in de hoogste kringen. Zo ontmoet hij president Lincoln persoonlijk. Door Scholte te volgen, volgen we ook de politieke situatie in Amerika. Die wordt heftiger als de burgeroorlog uitbreekt. Die ken ik, behalve uit de strip De blauwbloezen, vooral van films, waarbij het altijd om veldslagen gaat. Maar wat die oorlog voor burgers betekent werd mij daarin niet duidelijk.
Dat laat Van Diggelen wel zien: in de dorpsgemeenschap ontstaan tegenstellingen tussen degenen die Lincoln volgen en degenen die vinden dat hij moet stoppen met de oorlog. Het punt van geschil tussen de Unie (het noorden) en de Confederatie (het zuiden) was niet zozeer het wel of niet afschaffen van de slavernij, maar of de slavernij wel of niet uitgebreid mocht worden naar de nieuwe gebieden, de staten die ontstonden. Dat wilden de democraten wel toestaan, de republikeinen niet.
Het is een ingewikkelde situatie. Scholte steunt aanvankelijk (om andere redenen) de democraten, maar stapt over naar de republikeinen. Hij is in eigen perceptie altijd rechtlijnig en zijn keuzes zijn voor hem logisch, maar anderen zien hem als een verrader van de democratische zaak. Het is al eens gekomen tot een conflict met de man met wie hij een krant runt, maar later blijken hun standpunten dicht bij elkaar te liggen.
Geschiedenisboek en roman
De exodus van Hendrik Peter Scholte naar Pella is een roman, maar ik heb het misschien wel vooral als een geschiedenisboek gelezen: ik wilde vooral weten hoe het indertijd allemaal gelopen was. Tegelijkertijd laat Van Diggelen ons meeleven met de hoofdpersoon. Dat is bepaald geen heilige. Hij heeft vaak verschillende petten op, roept de schijn op van zelfbevoordeling, is niet transparant in de financiële afwikkeling van zaken, gaat soms niet tactisch met mensen om, maar is ervan overtuigd dat hij het goede wil en doet. Hij doet ook veel goeds, geeft eigen geld om mensen of projecten vooruit te helpen en streeft zijn idealen na, maar verschillende dingen had hij zeker handiger kunnen aanpakken.
We krijgen een levendig beeld van hem, ook door de vele dialogen die de roman telt. Soms hadden die iets scherper gekund, of iets meer snelheid kunnen bevatten, maar ze lezen eigenlijk altijd prettig en ze helpen om van het personage een mens te maken. Je leeft makkelijk met hem mee, doordat het perspectief bij Scholte ligt en als een deel van de gemeenschap tegen hem is, ervaar je hem als de underdog met wie je sympathiseert. Hij wordt op een gegeven moment zelfs afgezet als predikant, waarna hij een eigen kerk begint.
Integratie
Het zijn boeiende ontwikkelingen, waarvan je als lezer wel wilt weten hoe ze aflopen. Verder krijgen we een beeld van de integratie van deze migranten. Ze hebben een Europese achtergrond, maar Scholte doet er alles aan om voluit Amerikaan te zijn. Dat hij ook een mens tussen twee culturen is, blijkt als hij later meer in het Nederlands gaat schrijven en als hij zijn vrouw ter wille wil zijn bij het zoeken naar een baan in Europa. Zo ver zal het niet komen: hij overlijdt in Pella op 25 augustus 1868.
Iedereen die iets meer wil weten over de Hendrik Peter Scholte en over de Nederlandse emigranten uit die tijd zal De exodus van Hendrik Peter Scholte met plezier lezen. Het boek zal zowel lezers van literatuur als van non-fictie aanspreken. Achter in het boek is een uitgebreide literatuurlijst opgenomen alsmede enkele kaartjes die je helpen om een beeld te krijgen van waar de belangrijkste plaatsen liggen in de staat Iowa en in een deel van Amerika.
De corrector van uitgeverij IJzer moet wel even aangesproken worden. Er zijn verscheidene fouten blijven zitten, zelfs die tegen de spelling van de werkwoorden. Maar het verhaal van Van Diggelen is sterk genoeg om daar overheen te lezen.
Michiel van Diggelen, De exodus van Hendrik Peter Scholte naar Pella. Uitg. IJzer, Utrecht 2022; 384 blz. 25,00 euro.
