woensdag 10 februari 2021

De onderwaterzwemmer (P.F. Thomése)


Je leest altijd te weinig. Herstel: ik lees altijd minder dan ik wil. Zo heb ik van P.F. Thomése wel zijn debuut Zuidland gelezen en ook het beroemde Schaduwkind, alsmede de Kessels-trilogie en de verhalenbundel Greatest hits, maar enkele belangrijke romans nog niet.  

Aan het einde van 2015 publiceerde ik een lijstje met de beste boeken van dat jaar die ik niet gelezen had. Op nummer 5 staat De onderwaterzwemmer van P.F. Thomése. Opmerkelijk genoeg heb ik veel van de boeken uit dat lijstje nog steeds niet gelezen. Wel Dertig dagen van Annelies Verbeke en Maan en zon van Stefan Brijs, maar al de andere boeken niet. 

Intussen las ik wel De onderwaterzwemmer. Erg goed boek!

Drie delen

Het is ingedeeld in drie delen die steeds dertig jaar na elkaar spelen: 1944, 1974, 2004. In alle gevallen is Tin (Martin) de hoofdpersoon. We kruipen als lezer in zijn hoofd, lezen zijn gedachten en komen en passant te weten wat hij meemaakt. 

De kern is het eerste deel, dat zich afspeelt in 1944: Martin, die dan veertien jaar oud is, zal met zijn vader de rivier over zwemmen, naar bevrijd gebied. Het is nacht en hij raakt het zicht op zijn vader kwijt. Als hij aan de overkant komt, treft hij daar zijn vader niet aan. Er wordt een zoektocht op touw gezet, maar tevergeefs. 

Ook later zal vader niet gevonden worden. Het meest waarschijnlijke is dat hij verdronken is, maar daarover kun je nooit helemaal zeker zijn. Dat gegeven komt in veel romans terug: Tot waar zal ik je brengen  en De hond in het lege huis van Anton Koolhaas, maar ook in Birk van Jaap Robben en in Kraut van Peter Pontiac. Allemaal personen die mogelijk verdronken zijn, maar zonder dat de achterblijvers de volle zekerheid hebben. 

Complexe gevoelens

De gevoelens die de gebeurtenis oproept, zijn complex. Tin voelt zich schuldig, al weet hij dat hij er niets aan kon doen. Maar hij komt wel terug bij zijn moeder zonder zijn vader en dat is een naar gevoel: het schuldgevoel van de overlever. Hij is ook boos op zijn vader en hij mist hem. 

In het omvangrijke middelste gedeelte is hij met zijn vrouw Vic (Victorine) in Afrika. Ze gaan een albino bezoeken, die via de school waar Vic werkt financieel gesteund wordt. In het desolate Afrikaanse land heeft Tin het gevoel dat hij dicht bij zijn vader is. 

Het is de onbevattelijke gewaarwording dat zijn vader helemaal hiernaartoe is gezwommen om hem op te wachten in het troebele water van deze Afrikaanse modderrivier. 

Maar dan raakt Vic zoek. Tin is bang dat hij alleen terug zal keren bij hun dochter Nikki, net zoals hij in zijn eentje terug moest naar zijn moeder. Hij gaat dus driftig op zoek naar zijn vrouw. 

In het laatste deel is hij in Cuba, in slechte gezondheid in een ziekenhuis, verpleegd door Sal (Salif), het sponsorkind uit deel 2. Hij maakt kennis met zijn kleinzoon Vic (Victor), met wiens moeder (Nikki) hij al jaren geen contact heeft. Hij herkent zichzelf in Vic. 

Gedachten

De onderwaterzwemmer is een prachtig boek. In de laag van de gebeurtenissen zijn er snelle verwikkelingen en je wilt steeds doorlezen om te weten hoe het allemaal zal aflopen. Verder gebeurt er ook veel in het hoofd van Tin. Gedachten die elkaar tegenspreken, irrationele gedachten, gedachten waarin je wilt geloven, terwijl je weet dat ze waarschijnlijk niet waar zijn. We zijn niet alleen maar rationele wezens of misschien zijn we dat helemaal niet. Dat verwarrende, zoekende, zichzelf tegensprekende denken is erg goed weergegeven. 

De ambivalentie vinden we ook terug in de houding van Tin tegenover andere mensen. Salif, de jongen om wie de reis naar Afrika is opgezet is de ene keer het doel van de reis, even later de schuld van alles en nog weer later een steun. De boosheid van Tin kan tegelijkertijd onredelijk en begrijpelijk zijn. 

Er zijn lijntjes tussen de gebeurtenissen in de verschillende perioden, maar we zien ook hoe iemands leven bepaald kan worden door een gebeurtenis uit zijn jeugd. De finale van het boek, met de identificatie van Tin met zijn kleinzoon, is mooi gevonden. Dat einde is open, dus je weet niet hoe het afloopt. Wellicht is het allemaal toch tevergeefs. Omdat ik de plot niet wil weggeven, moet ik over sommige zaken een beetje vaag zijn. 

De roman is opgedragen aan de vader van Thomése. Zo'n opdracht brengt nog een extra laag aan in de roman. Je kunt je voorstellen dat ook die vader een onderwaterzwemmer is en dat het boek een poging tot contact is, over de grenzen van de dood heen. In ieder geval gaat De onderwaterzwemmer over wat het betekent om zoon te zijn en ook om wat het is een (groot)vader te zijn. 

Intussen heb ik nog twee romans van Thomése aangeschaft. Er is niet aan te ontkomen: ik zal ze binnen afzienbare tijd moeten gaan lezen. Heerlijk!

Geen opmerkingen:

Een reactie posten