Verse moeders weten het: je krijgt kraambezoek en je denkt dat iedereen komt om je kind te bewonderen, maar de bezoekers vertellen over hun eigen bevalling.
Iets soortgelijks kan ik me voorstellen bij de verhalenbundel Milde klachten van Sanneke van Hassel. De tien verhalen in die bundel spelen zich af in de tijd van de coronapandemie en wie ze leest, denkt terug aan die tijd. Gebeurtenissen en omstandigheden die we half vergeten waren, staan weer scherp in ons geheugen. En hoe voelden we ons ook alweer?
Aan de ene kant is dat onvermijdelijk: alle verhalen spelen zich af in de tijd dat corona het nieuws en het leven beheerste. Aan de andere kant is een verhaal meer dan zijn decor of zijn onderwerp. Het gaat er niet in de eerste plaats om of Van Hassel netjes verslag heeft gedaan van de recente geschiedenis, maar of ze goede verhalen heeft geschreven.
Verbanden
De tien verhalen staan niet helemaal los van elkaar. In het eerste verhaal, 'Niemand die het ziet' stuurt Mariloe een ansichtkaart naar haar oude opa (hij is over de negentig), in het derde verhaal 'Zwevend balkon' bezoekt ze hem met een hoogwerker. In 'Illuminati' is de hoofdpersoon een schrijfster, met de kinderen Essie en Gijs. Dat is dezelfde persoon als de hoofdpersoon in 'Dochters', een verhaal waarin de dichter Hans Sleutelaar centraal staat. In 'Geduld' denkt iemand: 'Een paar deuren verder had die beroemde dichter gelegen.' Dat zou Sleutelaar kunnen zijn. Er is meer dat de verhalen samenbindt dan alleen het onderwerp.
Het woord 'onderwerp' klopt eigenlijk niet. Het zijn geen verhalen over de coronatijd, maar ze spelen zich in die tijd af. Door die omstandigheid worden mensen op zichzelf of hun kleine kringetje teruggeworpen en moeten ze er iets van zien te maken.
In het openingsverhaal houdt Mariloe een dagboek bij.
Ik wil zo precies mogelijk opschrijven wat ik meemaak. Omdat ik later anders vast denk dat het niet is gebeurd. Omdat ik geen zak te doen heb. Omdat schrijven goed voor je schijnt te zijn, rust in je kop.
Bezig zijn met jezelf
Ze wil uitzoeken wat ze echt wil. De enige in haar omgeving is haar huisgenoot Toby, maar ze is zo met zichzelf bezig, dat ze zich eigenlijk niet af kan vragen hoe het met hem gaat. Als haar ouders niet vragen hoe zij het maakt, signaleert ze dat. Je proeft erin dat ze eigenlijk vindt dat die ouders dat wel hadden moeten vragen. Ze voelt zich een vogel met een geknakte vleugel. Die ziet ze en de vogel wordt bijna meteen een metafoor voor haarzelf.
'Afbreekbaar', het woord raakt haar, ja zo is het, het leven, moeilijk op te bouwen, makkelijk in elkaar te laten donderen, af te breken.
En al eerder in het verhaal:
'Het gaat niet slecht, maar zeker ook niet goed genoeg,' zeiden ze op tv, de perfecte samenvatting van haar leven.
Voor wie zo bezig moet zijn met het eigen leven lijkt alles in de omgeving een afspiegeling van dat leven.
Doordat het kringetje zo klein is, kan het leven benauwend zijn en liggen irritaties op de loer. Veel van de personages doen hun best, maar soms moeten ze eruit breken, dingen doen die ze anders niet gedaan zouden hebben. Mariloe gaat met haar huisgenoot naar bed, Elissa (in 'Berensporen') doet dat met een willekeurige bouwvakker, Karin (in 'Speeltijd') ontvlucht het gezin en overnacht op kantoor.
Die Karin zou overigens dezelfde kunnen zijn als de vriendin van mevrouw Vuursteen (in '1 april'), die het in dier ogen allemaal zo goed voor elkaar heeft.
Confrontatie vermijden
In 'Haarden' bezoekt Irene haar broer Frits in Antwerpen. 'Ze gaat niets zeggen over alle jaren dat hij er voor hun ouders niet was.' Mensen zijn voorzichtig en proberen irritaties te vermijden. Mevrouw Vuursteen merkt de agressie op in de toon waarop haar man spreekt.
Ze wil zich niets van hem aantrekken, en toch komt er een spanning in haar lichaam die ze moeilijk weg krijgt. Ademhalen, denkt ze, bij het keukenraam in de avondzon gaan staan, en dan voelen wat er is, zonder oordeel, zoals ze op yin yoga leerde.
De schrijfster die in 'Illuminati' een vriend bezoekt om bij hem te kunnen werken, verdenkt hem van complottheorieën, maar ze laat het niet tot een confrontatie komen.
De hoofdpersoon in het slotverhaal ('Panic room'), een arts, kan de confrontatie niet langer ontlopen. Ze heeft alleen maar informatie willen geven over vaccinaties, maar dat riep veel agressie op, tot doodsbedreigingen aan toe. Ze durft daardoor de straat niet meer op en overnacht al anderhalve maand niet meer thuis.
En verder
De pandemie zorgt er dus voor dat je op jezelf teruggeworpen en dat de omgang met anderen verandert, maar hoe gaat daarna het leven verder? Dat lezen we in het verhaal 'Geduld' waar oudere mensen naar een stuk gaan dat een moderne variant op de Matthäus Passion is. De regels zijn versoepeld en mensen ontmoeten elkaar weer.
Hoewel we niet meteen konden opnoemen wie er niet waren, wisten we dat we bekende gezichten misten.
De tekst van de Matthäus krijgt zwaarte door de omstandigheden. De dood is dichterbij gekomen de laatste jaren. Er zijn vrienden verdwenen, niet alleen door corona, maar ook omdat de mensen al wat ouder zijn. In het verhaal zijn perspectiefwisselingen, zodat we in de hoofden van verschillende bezoekers kunnen kijken.
Die weten niet hoe gauw ze de nare periode achter zich moeten laten. De gesprekken gaan weer over de dagelijkse dingen, 'En nooit over het geworstel van de mensen met zichzelf, met elkaar, en de behoefte aan een zondebok.'
De tijd die voor hen ligt vraagt om een zinvolle invulling. Marja is de laatste jaren maar doorgegaan en nu heeft ze nog een tijdje om verder te leven met Hans. Maar de problemen zijn niet achter de rug.
De somberte van Hans, die moest accepteren dat hij niet alles meer kon. Het waren hun laatste jaren samen. Ze wilde er wat van maken.
Je best doen
Veel van de verhalen van Van Hassel, ook in eerder bundels, gaan over mensen die een beetje goed door het leven moeten zien te komen, maar die beseffen dat ze dat nooit helemaal in eigen hand hebben. Ze doen hun best en sommigen doen aandoenlijk hard hun best, maar dat is zeker geen garantie voor het grote geluk.
Een goed voorbeeld is het grappige verhaal '1 april' waarin mevrouw Vuursteen het leuk wil houden voor haar hele gezin. Het knappe van dit verhaal is dat het niet alleen grappig, maar vooral ook schrijnend is. De luchtige kant maakt het alleen maar schrijnender.
Sleutelaar
Bijzonder is het verhaal 'Dochters' over de dichter Hans Sleutelaar, die in coronatijd moederziel alleen op een kamertje zijn laatste dagen doorbracht. Aan de ene kant is het een aspect van die tijd dat belicht wordt. Maar het is niet alleen een mens die in eenzaamheid sterft, zoals in zoveel verzorgingshuizen gebeurde, het gaat ook over een auteur die voor een deel vergeten is.
Tijdens de coronatijd kon de verteller, die waarschijnlijk veel op Van Hassel lijkt, hem niet bezoeken, maar met dit verhaal bezoekt ze hem eigenlijk alsnog en geeft ze hem de aandacht die ze hem aan het eind van zijn leven niet kon geven. Het is een bijzonder liefdevol verhaal, juist omdat de ik-figuur ook zo haar vragen heeft bij het werk van Sleutelaar. Waar zijn bijvoorbeeld de vrouwen in dat werk? Ze zijn bijna afwezig en wat zegt dat?
Wie Milde klachten (wat een geweldige titel trouwens!) leest, kan niet om de eigen herinneringen heen. O ja, de pompjes met ontsmettingsmiddel, de QR-codes, de perspex schermen, de avondklok en de rellen erover, de tijd dat 'lockdown' een nieuw woord was. Daar is niks mis mee en deze verhalenbundel is dan ook een mooi tijdsdocument.
Algemeen menselijk
Maar het is vooral een bundel met goede verhalen, waarin niet alleen een tijd beschreven wordt, maar het algemeen menselijke gepeild wordt, wat alleen kan door de individuele mensen te beschrijven. Met empathie, met welwillendheid, maar ook eerlijk, met oog voor de lastiger kanten van mensen.
Veel van het leven in coronatijd speelde zich binnenshuis af. Sanneke van Hassel geeft ons een kijkje achter de gordijnen. De cover toont zo'n gordijn, aangevreten door vocht. Het is een geweldige foto van Bianca Sistermans, van wie ik alleen portretfoto's kende. De titel slaat vooral op de symptomen van corona, maar misschien zijn we door die tijd allemaal een beetje aangedaan en hebben we op een of andere manier allemaal milde klachten. Gelukkig hebben we de verhalen nog.
Onlangs toegevoegd op Bunt Blogt mijn bespreking van IJsregen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten