Sommige boeken hebben je meteen te pakken en andere hebben daar meer tijd voor over. Of misschien moet ik het anders zeggen: sommige boeken omarm je meteen en bij andere houd je eerst je handen een tijdje op je rug om te kijken wat het zal worden tussen jullie. Het verborgen leven van bomen is voor mij een boek uit de laatste categorie.
In 2015 publiceerde Peter Wohlleben het boek met die titel. Wohlleben is een boswachter die in de loop van de jaren zijn visie op bosbeheer ontwikkeld heeft en daarover schreef hij een persoonlijk boek, waaruit de liefde voor het bos blijkt, maar ook de indrukwekkende kennis van de bosbeheerder.
Nu is van dat boek (dat ik overigens niet gelezen heb) een graphic novel gemaakt door scenarist Fred Bernard en tekenaar Benjamin Flao. Toen ik het begon te lezen, wist ik niets van Wohlleben af en ik had nog nooit van zijn boek gehoord.
Tuttut!
In de verstripping is de boswachter steeds aan het woord. Hij vertelt ons over wat hij ziet, weet en meemaakt. Al in het begin is hij lyrisch over het bos:
Geuren van mos en humus, het geluid van krakend hout. Getjilp van vogels, de wind door de takken, schaduw en licht... Het bos fluistert ons woorden toe die we niet begrijpen maar die ons recht in de ziel raken.
Ik was door deze regels nog niet in mijn ziel geraakt en dacht alleen nog maar iets als: 'Tuttut!' En op de volgende bladzijde ging het allemaal gewoon door:
Het bos is ondergewaardeerd en wordt vaak mishandeld, en toch vormt het de kern van het leven op onze planeet en is het onontbeerlijk voor het voortbestaan van de mensheid.
Natuurlijk geloof ik het allemaal wel, maar ik heb het idee dat een oceaanonderzoeker me hetzelfde zou zeggen over de zee en een theoloog zou over de Bijbel - enfin, je snapt waar ik heen wil. Het leek me zo'n boek dat vooral interessant is voor mensen die toch al belangstelling voor het onderwerp hebben.
Op bladzijde 9 komt Wohlleben voor het eerst in beeld. Hij vertelt dat hij rondloopt in het oudste beukenbos van zijn district. Maar op de tekening staan bomen met stammen van bescheiden omvang. Ik weet hoe dik beuken kunnen worden. Er stonden er genoeg in het Loenense bos waar ik als kind vaak kwam. Na die tekening groeide mijn scepsis alleen nog maar.
Maar het enthousiasme van Wohlleben bleek sterker dan mijn terughoudendheid. Het verging me een beetje zoals de dichter C. Buddingh' bij Beertje van M., een medepatiënt in het sanatorium die hij eerst naar de Mokerhei wenste, maar voor wiens verhalen hij al gauw welk boek hij ook las, liet zakken.
Seizoenen
Het verborgen leven van bomen is verdeeld in een proloog en vier delen, die genoemd zijn naar de vier seizoenen. En dan is er nog een vijfde deel: 'Een nieuwe lente'. In het eerste lentedeel lezen we over Wohlleben als jongetje dat alles wil onderzoeken en dat daarom een koekoeksklok sloopt. Die nieuwsgierigheid heeft hij altijd behouden, maar een natuurlijk ecosysteem zit nog heel wat ingewikkelder in elkaar dan een klok.
Ach, van bomen weten we allemaal wel iets. We kunnen een eik van een beuk onderscheiden en iedereen heeft wel gelezen over bomen die ondergronds communiceren, over schimmels en mossen, over sapstromen en jaarringen. Het is basiskennis, maar zelfs als je die niet hebt, kun je met een gerust hart beginnen aan deze strip. Wohlleben legt het allemaal uit en zo helder dat je meteen weet hoe het zit.
En dan is er nog heel veel dat mij niet bekend was. Bijvoorbeeld dat in de winter het bos wel lijkt te slapen, maar dat er ondergronds zo veel activiteit is, dat de bodem dieper dan vijf centimeter nooit bevriest, zelfs niet bij Siberische kou.
Of dat een oude beuk (hier is wel een echt oude getekend) elke dag wel vijfhonderd liter water met voedingsstoffen naar zijn kruin kan pompen. Dat een eik die door de bliksem wordt getroffen en zijn kruin en gesteltakken verliest langzaam maar zeker een een nieuwe kruin zal ontwikkelen, maar een beuk niet. Dat het rood worden van bladeren in de herfst de boom ook beschermt tegen parasieten. En dat bomen zelfs in een groot park niet zo groot kunnen worden als in een bos en waarom dat is.
Enthousiasme
In de loop van het boek komen we heel veel te weten, maar eigenlijk gaat het niet om de weetjes, maar om het enthousiasme waarmee ze verteld worden. Je merkt dat Peter Wohlleben hart heeft voor het bos en dat iedereen wil vertellen hoe geweldig het allemaal in elkaar zit. Daarvoor heeft hij wel een weg moeten afleggen en dat lezen we ook.
Aanvankelijk heeft hij een functie waarbij hij er ook voor moet zorgen dat de bomen 'geoogst' worden. Het bos moet hout produceren en de stammen moeten het liefst recht zijn. Hoe meer Wohlleben snapt van de bomen, hoe meer hem dat tegen gaat staan.
De mens heeft behoorlijk huis gehouden in bossen en dat heeft grote gevolgen gehad. Intussen zijn er bossen waar niet meer wordt ingegrepen. Volgens Wohlleben duurt het dan nog vijfhonderd jaar voordat de ondergrond van zo'n bos dezelfde biodiversiteit aan microfauna bevat als een oerbos!
Verwondering
Het verborgen leven van bomen is niet alleen een lofzang op het bos, maar ook een uiting van verwondering over hoe complex en fijntjes bomen en bossen in elkaar zitten. We komen steeds meer te weten, maar veel is nog onbekend. Het zou Wohlleben niet verwonderen als bijvoorbeeld ooit bewezen zal worden dat elke boom zijn eigen karakter heeft.
Wohlleben heeft iets van een evangelist, die zijn boodschap aan iedereen wil brengen. Dat kan gaan tegenstaan, maar ik werd in de loop van het boek er juist voor gewonnen en wilde maar al te graag luisteren naar alles wat deze kenner te vertellen heeft.
Een enkele keer dreigt zweverigheid, maar dan zegt Wohlleben zelf al dat wat hij zegt misschien wat zweverig klinkt en dan is het alweer beter te verteren.
In het hele boek klinkt de vertelstem van Peter Wohlleben. Misschien kon Fred Bernard die zo uit het oorspronkelijke boek halen. Maar in ieder geval werkt die manier van vertellen, waarbij de lezer rechtstreeks wordt aangesproken. Af en toe wordt er ook een vraag gesteld, die op de volgende bladzijde beantwoord wordt. Je wordt wel bij de les gehouden.
Tekeningen
De tekeningen van Benjamin Flao zijn dienend aan wat er verteld wordt en daarom heb je soms de neiging te snel door te bladeren. Bij nadere bestudering merk je hoe mooi ze zijn. Meestal staan ze zonder kader op de pagina, soms zijn de kaders met de hand getrokken, vrij losjes.
Als het voor de uitleg nodig is, zijn de tekeningen gedetailleerd en op andere momenten zijn ze wat losser. De inkleuring is fraai, met veel verschillende tinten groen en bruin. Als je door het boek bladert, heb je het idee dat je een boswandeling maakt. De Japanners noemen een wandeling door het bos een bosbad en zweren bij de helende werking ervan. Die werking heeft het lezen van een boek niet, neem ik aan, maar het bekijken van de tekeningen is wel genieten.
Veel tekeningen zijn realistisch, maar de weergave van Peter Wohlleben heeft ook wat ironisch. Je moet toch een beetje glimlachen om die sprieterige, enthousiaste man met zijn vergrootglas. Dat houdt het boek licht en dat is prettig.
Wat je overhoudt na het lezen is een schat aan kennis, maar vooral een herinnering aan een mooie leeservaring, waarin iemand je enthousiast gemaakt heeft voor het bos. Leuk om aan terug te denken tijdens een boswandeling. En na Het verborgen leven van bomen loop je ongetwijfeld anders door een bos.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten