De zwarte koningin (Catharina Botermans)

Vooraf: Zoals ik al eerder en nog eerder schreef, heeft het schrijven een tijdje stilgelegen: een te druk hoofd, een te volle agenda, maar vandaag pak ik het weer op. De dagen zijn nog steeds vol: deze week en volgende week neem ik mondelinge examens af bij de Staatsexamens. Maar hoe langer ik het schrijven uitstel, hoe lastiger het wordt. 

Meestal schrijf ik vrij snel na het lezen van een boek. Maar het is al een paar weken geleden dat De zwarte koningin van Catharina Botermans las. En schrijven moet nu ook nog op een oude, rammelende laptop, die gelukkig nu wel op diesel loopt, want die houtvergasser was een ramp.

Dat er zoveel tijd tussen lezen en schrijven zit, verandert mijn stuk mogelijk. Zakken details weg? Word ik milder? Ik weet het allemaal niet. Het kan even niet anders. 

 
Waarom ik nieuwsgierig was geworden naar De zwarte koningin van Catharina Botermans, weet ik niet zo precies meer. Maar ik begon het te lezen en meestal lees ik boeken ook uit. Achteraf heb ik daar geen spijt van maar in het begin was ik bepaald niet overtuigd.

 
In de proloog is Fiora aan het woord. Haar wordt verteld dat Catharina de' Medici, moeder van de koning, is overleden en Fiora weet niet goed wat ze moet doen. Ze dwaalt wat door het gebouw, zonder dat voor de lezer (die nog helemaal geen context heeft) duidelijk is waarom ze welke kant op gaat. Ze kijkt naar buiten door het het raam en ziet een boom, maar even later blijkt dat het buiten nog helemaal donker is.

 

Stijl

De stijl helpt ook al niet mee. Een handvol citaten uit die proloog:

Mijn adem stokt in mijn keel. Ik kijk hem met grote ogen aan. 

'Je sliep met Houlard!'spuwt hij in mijn gezicht.

Nieuwsgierige ogen priemen door het duister. 

Ik wankel en hap naar adem.

Paniek overvalt me zoals de stortvloed de branding overvalt. 

En een zin als de volgende klinkt, in mijn oren althans, ronduit aanstellerig:

Ik heb de woorden nog niet uitgesproken of ze buigen via de sponningen van de ramen naar de balken aan het plafond en via een grote ladekast weer terug naar waar ze vandaan kwamen. 

Na de dood van Catharina ontvlucht Fiora het paleis. Ze was vertrouwelinge van Catharina, maar nu die dood is, is er geen grond meer voor haar hofleven. 

Raamvertelling

Bij het begin van het eerste hoofdstuk is ze in een pension in Pau. Daar schrijft ze het verhaal van haar leven op. Zo krijgen we de hele voorgeschiedenis te lezen. Af en toe keren we terug naar Pau, maar die tijdlaag heeft binnen het boek niet een heel duidelijke functie. Al gauw vergeet je als lezer dat het een raamvertelling is. 

Het verhaal van Fiora wordt degelijk verteld: het is een goed verhaal, dat zonder veel literaire kunstgrepen, op een bijna ouderwetse manier, verteld wordt. Omdat het verhaal goed in elkaar zit, ga je er als lezer makkelijk in mee. 

Fiora aan het hof

Hoe kwam Fiora aan het hof? Catharina laat het gezin waarin Fiora opgroeit overkomen naar het Franse hof. Haar vader wordt belast met het opzetten van een bibliotheek. Fiora wordt vertrouwelinge van Catharina. Die heeft als moeder van de koning niet veel invloed meer op de politieke beslissingen. Ze vraagt Fiora zo dicht mogelijk bij de koning te komen. 

Fiora is loyaal aan Catharina, ook als ze bezwaar heeft tegen wat ze moet doen. Ze krijgt min of meer de opdracht om met iemand een relatie aan te gaan en Catharina blijkt steeds meer van Fiora te vragen. En wat zal er gebeuren als ze weigert? 

Je leeft met Fiora mee en je vraagt je af hoe ver ze gaat. Bovendien is ze verliefd op een schildersgezel, Amédée. Wordt dat nog wat tussen die twee?

Als het verhaal eenmaal op gang komt, heeft de lezer genoeg vragen die hij beantwoord wil hebben. De personages zijn bovendien intrigerend, het hofleven is complex en je hebt het idee dat Fiora haar hand steeds dieper in een wespennest steekt. 

Historische context

Van de historische context krijg je veel mee. Achterin is een stamboom opgenomen, maar als je die niet raadpleegt, blijft het verhaal goed te volgen. Ingewikkeld is de situatie rond de Bartholomeüsnacht, waarvan wordt gezegd dat Catharina mogelijk de hand had in alle moorden die toen gepleegd zijn. Blijkbaar wilde Botermans haar visie daarop graag kwijt, maar het is wel een beetje een klont in het boek, die lastiger te verstouwen is dan de rest van het verhaal. 

Bij zo'n historisch boek is het altijd lastig om de taal af te stemmen op de tijd. Als het al te archaïsch wordt, wordt het boek minder toegankelijk, als de taal te eigentijds wordt, wordt het verhaal minder geloofwaardig. Over het algemeen weet Botermans goed het midden te bewaren, maar het verbaasde mij wel om iemand in zestiende eeuw te horen zeggen dat haar zoon een 'narcistische inslag' had of dat mensen 'moeilijk met elkaar communiceren'. Bij 'surreële proporties' fronste ik, net als bij 'Ze verliest focus.'

Het zijn gelukkig uitzonderingen, Meestal zit de taal me bij het lezen niet in de weg. 

Herhaling van de proloog

De proloog komt nog een keer letterlijk terug in het boek, als onderdeel van het verhaal. Dat is een vreemde keuze. Je leest dan zes bladzijden dubbel. Natuurlijk snap je de context dan wat beter, maar ik had toch de neiging om de tweede keer die bladzijden over te slaan. 

Na de roman komt de auteur nog uitgebreid aan het woord, er is nog een stamboom, er zijn portretten en er zijn zelfs leesclubvragen. Dat laatste doe wat wonderlijk aan. Alsof het boek speciaal voor leesclubs is geschreven of dat alvast voor de leesclubs bepaald wordt over welke aspecten ze moeten praten. Het lijkt me dat die leesclubs dat best zelf kunnen uitzoeken. 

Op De zwarte koningin is best wat detailkritiek te leveren en dat heb ik hierboven ook gedaan, maar het is een boeiend verhaal, waarin de informatie goed gedoseerd is, zodat je nieuwsgierig blijft lezen. Mensen met belangstelling voor de geschiedenis zullen het boek zeker geboeid lezen, maar ook zonder die interesse werkt de roman, omdat de personages boeiend genoeg zijn. 

Als je eenmaal in het verhaal zit, wil je doorlezen, heb ik ondervonden. Dat is meer dan je van veel andere boeken ontvangt. Het kan gerust mee in de vakantiekoffer. 

Catharina Botermans, De zwarte koningin. Uitg. Mozaïek, Utrecht 2022. 396 blz. 21,99 euro