Waarschijnlijk kent zo'n beetje iedereen de inhoud van de roman Lord of the flies (1954) van William Golding. Het boek werd twee keer verfilmd en heeft intussen de status van klassieker. Ik las het nooit en ik weet niet eens zeker of ik een van de films heb gezien. Maar ik kende wel de inhoud.
Het kostte Aimée de Jongh tien jaar om van de erven Golding toestemming te krijgen voor de verstripping van het boek en intussen is de mooie graphic novel uit. In maar liefst vijfentwintig landen wordt die verspreid en in Nederland was de release vorige week. Binnen enkele dagen was de eerste druk uitverkocht.
Inhoud
Een groep jongens strandt op een eiland na het neerstorten van een vliegtuig. Ze vinden na een tijdje elkaar en constateren dat er geen volwassenen zijn. Ze moeten zelf hun leven op orde zien te krijgen en te houden.
Ralph, met wie het verhaal (ik verwijs steeds naar de versie van De Jongh) begint, wordt gekozen tot leider. Enkele andere belangrijke personages zijn Piggy (bril, lijdend aan astma) en Jack (rood haar), de leider van een groep jongens die een koor vormen.
Verteller
We leven steeds met Ralph mee, maar er is ook een verteller die commentaar geeft. Over Ralph zegt hij bijvoorbeeld: 'Hij was oud genoeg, twaalf jaar en een paar maanden, om zijn prominente kinderbuikje te hebben verloren, maar nog niet zo oud dat de puberteit hem tegenwerkte.' Het zou kunnen zijn dat die vertellersstem in de strip is gehandhaafd omdat de erven Golding die erin wilden. Maar zo'n tekst geeft ook een beetje afstand. Het wordt dan toch een verhaal dat je verteld wordt in plaats van een verhaal dat je meemaakt. Soms zegt de verteller ook iets wat we in de tekeningen al hebben kunnen zien.
Tijdens het lezen blijkt de verteller niet zo heel erg in de weg te zitten. Het verhaal van Golding is sterk en ook in de verstripping ervan neemt De Jongh je gemakkelijk mee.
Paradijslijk
Het eiland waar de jongens verblijven is paradijselijk: veel groen, blauwe luchten, blauwe zee. Juist in deze mooie omgeving loopt het uit de hand en krijgt de duisternis de overhand. Het is een scherpe tegenstelling, nog eens onderstreept door herinneringen en dromen.
Jack wordt de leider van een groep jagers en wordt een concurrent van Ralph. Uiteindelijk vormt hij een eigen stam en claimt een eigen deel van het eiland. Hem helpt het verhaal over een monster, dat er niet is, maar het idee is genoeg om de jongens te verenigen.
Regels en chaos
In het begin zijn er regels afgesproken. Bijvoorbeeld: wie de schelp heeft, heeft het woord. De taken zijn verdeeld, de kleine samenleving is min of meer georganiseerd. Wanneer die regels voor een deel van de jongens hun geldigheid verliezen, ontstaat er chaos en blijken er geen morele grenzen meer te zijn.
Piggy verwoordt dat: 'Wat is beter: regels en afspraken, of jagen en doden? Wat is beter: regels en gered worden, of jagen en alles kapot maken?' Enkele bladzijden later leeft hij niet meer.
Dosering
De manier waarop Aimée de Jongh het verhaal vertelt, werkt bijzonder goed. Je ziet de desintegratie van de groep, je bent getuige van de radicalisering, je voelt hoe de duisternis en het kwaad winnen. Ze doet dat door geweldig te doseren.
Alle dramatische gebeurtenissen worden zorgvuldig voorbereid. Op bladzijde 285 komt er een rotsblok naar beneden rollen. Het zal het einde van Piggy betekenen. Ook op de bladzijden 48 en 175 worden er al rotsblokken van grote hoogte naar beneden gerold. We weten dus al wat de kracht van zo'n rots is.
Aan het eind van het verhaal staat een deel van het eiland in brand. Het vuur flakkert door het hele verhaal heen van tijd tot tijd op, te beginnen bij het neerstorten van het vliegtuigen, dat we zien in de brillenglazen van Piggy. Verder wordt er een vuur aangestoken om de aandacht van passerende schepen te trekken en er is vuur om een varken te roosteren. De grote brand aan het eind wordt voorbereid door een eerder vuur dat niet goed in de hand te houden is (blz. 77) ook dat vuur zien we in de brillenglazen van Piggy. Mogelijk is het vuur ook te zien in de rode haardos van Jack.
Heer van de vliegen
De titel Lord of the flies (Heer van de vliegen) verwijst naar de god Beëlzebub / Beëlzebul / Baäl-Zebul, die ook in de Bijbel genoemd wordt. Jezus krijgt het verwijt dat hij de duivelen uitwerpt door Beëlzebul, de overste van de duivelen. Joost van den Vondel geeft een van de opstandige engelen in Lucifer de naam Beëlzebul.
De vliegen vinden we terug op het gezicht van een dode piloot en op dat van de kop van een varken, die in ontbinding verkeert. Ze wijzen op de dood en het verval en ook op het niet bestaande monster.
Die god van de vliegen geeft aan dat er een religieuze kant zit aan de manier waarop de stam van Jack de eenheid bewaart. Dat doet denken aan Dit zijn de namen van Tommy Wieringa, waarin een groep vluchtelingen een hoofd met zich meevoert en vereert.
Uiterlijk
De stam van Jack is uiterlijk herkenbaar: de jongens hebben zwarte en rode strepen op hun gezicht en hun lichaam aangebracht. Ze zijn daardoor stamleden geworden en minder individuen, waardoor persoonlijke verantwoordelijkheid voor de daden van de groep minder geworden is. Op een vriendelijker manier is dat al voorbereid doordat de jongens aan het begin van het verhaal gekleed zijn in schooluniformen. De koorleden hebben een ander uniform (zwart) en mogelijk is hierdoor de eerste scheiding van de groepen al aangebracht.
Lord of the flies is een prachtige graphic novel geworden. Helder verteld, slim in elkaar gezet, door het voorbereiden van belangrijke passages. Zoals Tsjechov het gewild zou hebben, zou je kunnen zeggen. De cover is groen en er is ook veel groen is in de tekeningen.
Zoals er een tegenstelling is tussen het idyllische en het kwade, is dat er ook in het kleurgebruik. Het groen van de natuur tegenover het rood van het bloed. Jack is besmeurd met bloed, als hij de zwijnenkop op een staak plaatst. Er kleeft bloed aan zijn handen, kun je zeggen, maar het lijkt ook een soort rituele handeling. Misschien wordt hij op die manier een soort hogepriester van zijn stam.
Volwassene
Aan het eind van het verhaal verschijnt er een volwassene, waarmee de kindermaatschappij ineens ophoudt te bestaan. Daarmee ontstaat ook het besef bij de jongens hoe ver ze zich mee hebben laten slepen. Iedereen huilt. De verteller:
Temidden van hen, met een smerig lichaam, samengeklit haar en een ongeveegde neus, huilde Ralph om het einde van de onschuld, de duisternis van het mensenhart en de val door de lucht van de echte, wijze vriend genaamd Piggy.
Als er gevraagd wordt naar het wel of niet bestaan van het monster, antwoordt een van de jongens: 'Misschien zijn we het zelf'. Niet alleen in het hoofd van de jongens is een monster gecreëerd, ze hebben zelf ook een monsterlijke samenleving gecreëerd, waarin alleen macht telt en waarin moraliteit er niet toe doet. De jongens zijn monsters voor zichzelf en de anderen geworden.
Actueel
Dat thema is nog steeds actueel. Aimée de Jong laat dat zien door een tekening waarop een dode jongen aan de vloedlijn ligt, half in het water. Dat doet heel erg denken aan de foto van het Syrische jongetje Aylan dat in 2015 levenloos aanspoelde. De foto werd iconisch voor het leed van de vluchtelingen. Door juist naar deze foto te verwijzen maakt De Jongh van Lord of the flies een eigentijds verhaal.
Voor wie wil, zijn er meer parallellen te trekken naar het heden. Je creëert een monster (bijvoorbeeld een immigratiecrisis) waarvan je niet zegt dat het bestaat, maar dat mensen het als dusdanig ervaren. En door dat gecreëerde monster te bestrijden, probeer je mensen achter je te verenigen. Morele grenzen doen er dan niet meer toe.
Extraatjes
Achter in deze uitgave krijgen we nog enkele mooie extraatjes, zoals schetsen, tekeningen uit een alternatief begin en ook een overzicht van pagina's op klein formaat, ingekleurd met waterverf, die een mooi inzicht geven in de manier waarop De Jongh bezig is geweest met de compositie.
Het verhaal van William Golding blijkt nog altijd een sterk verhaal en Aimée de Jongh heeft het goed herverteld en prachtig verbeeld. Net als de roman heeft de graphic novel alles in zich om een klassieker te worden.
En een column over een cartoon in Charlo Hebdo naar aanleiding van de foto van het aangespoelde jongetje.
Hoi Teunis, "Heer der vliegen" is een geweldige Graphic Novel, misschien wel de mooiste die ik ooit in handen heb gehad! Ik kreeg het boek zaterdag cadeau van een vriend en heb op mijn blog ook een kort stukje over het boek geschreven: https://erikleest.blogspot.com/2024/09/aimee-de-jongh-tekeningen-en-bewerking.html. Groetjes, Erik
BeantwoordenVerwijderenHet is een prachtig boek, Erik. Mooie lovende bespreking op je blog.
Verwijderen