Voor zover ik weet, was ik twintig. Toen las ik De goddelijke komedie van Dante, vertaald door Hein Boeken. Ik zie me nog zitten, op het station van Zoetermeer, waar ik mijn stage vervulde, - niet op het station, maar op een school in die plaats - om tussendoor nog gauw wat te lezen in de toen al oude deeltjes van de Wereldbibliotheek. Boekens vertaling verscheen in 1906 (Dante's Hel) en 1908 (Dante's Louteringsberg en Dante. Het paradijs). Een aantal jaren later kocht ik een uitgave van de gravures van Gustave Doré met meer dan honderd afbeeldingen die het drieluik van Dante verbeelden. Prachtige platen, die me altijd dierbaar zullen blijven.
Intussen is er nieuwe versie verschenen van Dante's Hel, een graphic novel. Gemaakt door de broers Paul en Gaëtan Brizzi. Het is een strip, maar ook een kijkboek, met veel paginagrote afbeeldingen. In de inleiding vertellen de Brizzi's dat ze de nadruk op het eerste deel van Dantes Divina Commedia hebben gelegd. Ze wilden wel een heldere verhaallijn overhouden en daarom moesten verschillende passages geschrapt worden. Dat is te billijken.
Door de hel naar Beatrice
Het verhaal is eigenlijk niet zo ingewikkeld: Dante mist zijn geliefde Beatrice en wordt door Vergilius naar haar geleid. Daarbij moet hij wel de negen kringen van de hel doorkruisen en de zeven lagen (terrassen) van de louteringsberg. Dan wacht Beatrice hem op en samen zullen ze naar het Paradijs gaan, Daar zijn er negen sferen die ze door moeten om Maria, Jezus en God zelf te zien.
Het laatste deel laten de broers Brizzi links liggen. Als Dante en Beatrice verenigd zijn, is het mooi geweest.
Een donker woud
De uitgave van Boeken begint als volgt:
Op het midden van den weg onzes levens, hervond ik mij in een donker woud, omdat de Rechte Weg verloren was.
Het lijkt erop dat Dante in een diepe crisis is, midden in zijn leven. In de versie Paul en Gaëtan Brizzi luidt de tekst:
Midden op het pad van onze levens, bevond ik mij in een donker woud.
Dat meervoud, 'levens', verbaast me. Bij Boeken staat er niet 'onzer levens', maar 'onzes levens', 'van ons leven' dus. Ik vermoed dat Brizzi hier fout zit. Het gaat immers slechts om het leven van Dante, niet om alle levens. Iemand die de grondtekst kan lezen, moet kunnen uitmaken hoe het zit.
In de verstripping wordt ook uitgelegd waarom het zo slecht gesteld is met Dante: Hij heeft Beatrice verloren. Hij is ontroostbaar en zelfs zijn geliefde stad Firenze laat hem onverschillig. Hij trekt zich terug op zijn afgelegen landgoed 'om voldoening te putten uit het rustgevende schouwspel der natuur.'
Het is uitleg die je niet krijgt in de oorspronkelijke tekst. In de strip wordt ervoor gezorgd dat de hele reis in het teken van Beatrice komt te staan. Dat komt de helderheid van de vertelling ten goede.
Structuur
In de oorspronkelijke tekst is de structuur heel erg belangrijk. Steeds weer komen de getallen 3/9 terug en 10 of veelvouden daarvan. Dat is in een strip niet te handhaven. En daarom wordt er in Dante's Hel wel verschillende keren verteld dat Dante en Vergilius aangekomen zijn bij een bepaalde ring, maar als je alle ringen wilt inventariseren, zal je dat moeilijk vallen.
In de hel zitten de zondaars, per categorie opgeborgen. Dante gaat er, onder de leiding van Vergilius doorheen, in het oog houdend waarvoor hij het doet. Het is een tocht vol moeilijkheden, maar Dante weet waarvoor hij het doet en Vergilius moedigt hem aan.
Uiteindelijk worden de twee gelieven verenigd, een happy ending. Daarmee komt er een einde aan een avonturenverhaal, gedreven door romantiek. Dat heeft zijn charme, maar de laag die er in het oorspronkelijke verhaal zit, dat Dante gelouterd moet worden, ontbreekt. De metafysica is wel erg op de achtergrond geraakt.
Het verhaal is voor de strip eenvoudiger gemaakt. Dat is aan de ene kant jammer, maar aan de andere kant is de leesbaarheid daardoor waarschijnlijk wel vergroot.
Tekeningen
Bovendien is Dante's hel zo'n mooi kijkboek, dat mensen niet zo gauw zullen mekkeren over het verhaal. De tekeningen zijn geheel in grijzen. Het zwart is nooit inktzwart, maar donkergrijs. Sommige afbeeldingen komen duidelijk over als potloodtekeningen, andere meer als litho's.
Wie de gravures van Doré kent, kan de vergelijking maken. Bij de gebroeders Brizzi is er wat minder duisternis, wat minder afschrikking, maar wel meer sfeer en wat meer luchtigheid. Hier en daar zit er wat ironie, bijvoorbeeld bij het brave knikken van Dante als Vergilius hem uitlegt dat ze echt door het diepst van de hel heen moeten willen ze ooit Beatrice ontmoeten (blz. 28). Dat zal bij iedereen op de (glim)lachspieren werken.
Dante's Hel is een mooie uitgave geworden, waarbij het klassieke verhaal toegankelijk gemaakt is voor een nieuw publiek, op een nieuwe manier. Het is een gigantisch project (begonnen in coronatijd) waarvan het fijn is dat het voltooid is. Een goed verhaal, mooi getekend, fraai uitgegeven. Achterin als toegift nog wat schetsen (altijd prettig) en, zoals we intussen gewend zijn van uitgeverij Silvester, een grote tekening aan de binnenkant van de stofomslag.
Hoi Teunis, ik heb "De Goddelijke Komedie" gelezen in de proza-vertaling van Frans van Doorn. Ik heb het boek braaf uitgelezen, maar het kon mij totaal niet boeien. Ik denk dat in het Italiaans het rijm van het boek de meeste indruk maakt, als je dat in proza vertaalt laat je misschien wel het belangrijkste aspect van het boek weg. Maar jouw bespreking van deze verstripping maakt mij nieuwsgierig, ik zal hem te zijner tijd wel van de bibliotheek lenen. Groetjes, Erik
BeantwoordenVerwijderenDie vertaling zal eigentijdser zijn dan die van Boeken, Erik. Ik denk dat deze verstrippers er wel een meer eigentijds verhaal van gemaakt hebben.
Verwijderen