Judicus Verstegen (1933 - 2015) overleden

Het was mij ontgaan, maar anderhalve maand geleden overleed Judicus Verstegen. Het heeft gestaan op Tzum, maar blijkbaar was ik net die dagen niet online, of las ik het en vergat ik het. Pas deze week zag het bericht weer een keer voorbijkomen.

Judicus Verstegen was voor zijn overlijden al een tijdje verdwenen uit de literatuur. Hij komt bijvoorbeeld niet voor in Steeds weer vogels die nesten beginnen en ook in andere overzichstwerken heb ik hem niet aangetroffen.

In mijn boekenkast vond ik vier van zijn boeken, allemaal aangeschaft in 1984 en 1985: De revoluties (1971), De nieuwe vrijheid (1974), De noordelijke samenzwering (1975) en Een kurk in de rit (1982). Alleen het laatste boek heb ik gelezen.

Voor Een kurk in de rit, Verstegens laatste roman, was indertijd weinig belangstelling en de recensies die wel aandacht aan het boek besteedden, waren voornamelijk negatief. Dat lees ik in In het licht van de kritiek (1994) van Susanne Janssen, die een hoofdstuk aan Verstegen wijdt. Zij laat duidelijk zien hoe de kritiek, die bij de eerste romans overwegend positief was, in de loop van de jaren minder waardering voor Verstegen kon opbrengen.

Ik las Een kurk in de rit en vond het wel goed. Ongetwijfeld heeft ook meegespeeld dat ik het een aardig boek vond om mijn leerlingen aan te bevelen. Ik kocht tweedehands wat exemplaren voor de schoolbibliotheek en verschillende van mijn leerlingen hebben het boek gelezen.

Een kurk in de rit gaat over mollen. De jonge mol Manus ondermijnt de macht van de Meester, door het aan te leggen met het vrouwtje Marianne. Aan het eind van het boek toont de Meester zijn grootheid als hij zich opoffert om de hele kolonie te redden. Tussen Manus en Marianne wordt het overigens niets. De slotzin van het boek: 'Woedend overbrugde Manus de afstand tussen hen beiden en beet haar in één hap de strot af.'

De romans van Verstegen hebben onderwerpen die je niet bij iedereen tegenkomt. Zo gaat De revoluies over het Georgië van de jonge Stalin en De regentijd (1973) over de bezettingstijd op Texel. Tzum wees ons ook nog op een roman die indertijd uit de handel is gehaald: De koekoek in de klok. Hier is er een artikel van Ton Bastings over te lezen. Van de affaire was mij niets bekend.

De koekoek in de klok speelt zich af in de academische wereld en enkele hoogleraren meenden zich in het boek te herkennen. Daarin is de roman van Verstegen te vergelijken met Onder professoren. Het is niet voor het eerst dat er een vergelijking wordt gemaakt tussen het werk van Verstegen en dat van Hermans. Er zijn ook overeenkomsten tussen Verstegens debuut (Legt uw hart daarop, 1967) en Nooit meer slapen. 

Later las ik het interview dat Joris van Casteren had met Verstegen. Het werd opgenomen in Zeg mijn lezers dat ik doorschrijf (2012). Verstegen bleek opgenomen te zijn in een psychiatrische inrichting, waar hij overigens dapper doorschreef. Het was een triest verhaal, respectvol genoteerd.

Aanvankelijk was de kritiek positief over Verstegen. Paul de Wispelaere noemde Verstegen, naar aanleiding van zijn tweede boek, de verhalenbundel Een zon bij nacht (1968) samen met Jeroen Brouwers en Daniël Robberechts 'de belangrijkste revelatie van de jongste twee jaar prozaliteratuur'.

Intussen is Verstegen vergeten, lang voordat hij overleed. In mijn boekenkast hebben enkele van zijn romans verschillende verhuizingen overleefd. Ze zijn niet in een doos achter het schot terechtgekomen en ik heb ze niet weggedaan. Blijkbaar had ik nog steeds de illusie dat ik ze ooit ging lezen. Intussen twijfel ik er sterk aan of het daarvan zal komen.

De foto van Judicus Verstegen stond indertijd achter op De noordelijke samenzwering