Max, Mischa & het Tet-offensief (Johan Harstad)

Men heeft een de neiging een dik boek overmatig te prijzen, alleen al vanwege dat men het uitgelezen heeft. Zoiets heb ik ooit ergens gelezen, maar ik weet niet meer waar en ook niet meer van wie de uitspraak was. De dikte (1230 bladzijden) zal toch wel niet de enige reden zijn waarom Max, Mischa & het Tet-offensief  van de Noor Johan Harstad de Europese Literatuurprijs heeft gewonnen. 

Er komen in het dikke boek niet eens zoveel belangrijke personages voor. De hoofdpersoon is de regisseur Max Hansen. Verder Mischa Grey, met wie hij een deel van zijn leven een relatie heeft, zijn vriend Mordecai, een acteur en zijn oom Ove/Owen. 

Max groeit op in het Noorse Stavanger, maar zijn ouders verhuizen naar Amerika. Daar leert hij Mischa en Mordecai kennen. Mischa is zeven jaar ouder dan hij, wat best wel een verschil is: hij is zestien als hij haar leert kennen. Maar ze krijgen een relatie.

Alles verandert in shit

In de loop van het boek springen we wat heen en weer in de tijd: in het begin is Max al een geslaagd regisseur en hij kondigt aan dat hij het verhaal van de mensen om hem heen gaat vertellen:

Ik schrijf dit tenslotte voor jullie, voor ons, voor mijzelf. Ik schrijf dit voordat ik het vergeet, zoals jullie het misschien al vergeten zijn, zoals alles vroeg of laat in shit verandert, zoals Wohlman ook altijd zei (...).

Degenen die ertoe doen in zijn leven zijn er op dat moment niet:

Ik raak jullie langzaam maar zeker kwijt. Owen is dood, ik heb alleen zijn papieren nog, een soort aan niemand gericht dagboek. En Mischa is terug naar Canada, naar Montreal. Mordecai zit in Californië, ik zou hem vaker moeten bellen. Mijn vader woont op de parkeerplaats bij LAX. En mijn moeder? Die heeft zich ingekapseld in Howard Beach. 

Max vertelt over de toneelstukken die hij geregisseerd heeft en hij vraagt zich af wat dat over hem zegt. Uiteindelijk gaat het over ontheemd raken, of de angst ervoor. Bezig zijn met leven en toch nooit helemaal je plek kunnen vinden. Dat begint natuurlijk al met weggaan uit Noorwegen, maar eigenlijk geldt het voor alle personages. 

In het begin van het boek zegt Max ook nog:

Ik ben moe. Ik wil naar huis. Ik weet alleen niet waar dat is. 

Pogingen grip te krijgen

Alle personages zijn bezig met het vormgeven van hun leven. Max door toneelstukken te regisseren, Mischa door schilderijen te maken, Mordecai door te acteren, Owen door piano te spelen. Het is alleen niet genoeg. Het zijn pogingen grip te krijgen, maar het leven ontglipt hun telkens weer. 

De jeugd in Noorwegen, waarbij de kinderen het Tet-offensief naspelen is bijna idyllisch, al komt Max er niet zonder kleerscheuren af. Maar het leven is nog spel. En later is Max gefascineerd door de film Apocalypse now, maar Owen gaat echt naar Vietnam en daarna moet hij weer proberen zijn leven op te pakken. 

De worsteling van kleine mensen in een gecompliceerd leven geeft Harstad goed weer. Het mooie is ook dat hij het alleen maar laat zien, zonder verklaringen te geven. Max en Mischa houden erg veel van elkaar, maar soms kunnen ze het niet bij elkaar uithouden. Ik moest hierbij denken aan De wereld een dansfeest van Arthur van Schendel, waarin een jongen en een meisje goede dansers zijn, maar ze hebben elk een eigen ritme, wat het moeilijk maakt om bij elkaar te zijn. 

Max snapt ook niet altijd waarom het tussen hem en Mischa zo loopt, waarom Mischa soms lang zonder hem moet en waarom het dan weer lang duurt voor hij naar haar op zoek gaat. 

Mateloosheid

Het zijn vooral de losse scènes die me zullen bijblijven en de mateloosheid in de manier van schrijven. Harstad veroorlooft zich zijpaden, teksten uit catalogi, allerlei details, stromen van gedachten en omdat hij zichzelf de ruimte heeft gegeven, lijkt er geen rem op te zitten. Soms is dat heerlijk en dan heeft het boek een soort polsslag die je als lezer voortdrijft. Maar soms leek het me ook een handigheidje en toen ik de kaap van duizend bladzijden had gerond, was ik er ook wel een beetje klaar mee. Als ik dan weer hele bladzijden zag zonder een nieuwe alinea had ik toch de neiging om er diagonaal doorheen te lezen. Ik bracht het domweg niet op om alles tot in detail te lezen. 

Voor mijn gevoel had het boek zeker de helft dunner gekund, strakker geschreven en gecomponeerd, maar daar heeft Harstad dus niet voor gekozen. Blijkbaar laat hij liever de volle breedte van het leven zien en gezien de prijs die hij gekregen heeft, wordt dat ook gewaardeerd. Mij was het te veel. Aan het eind wilde ik gewoon van het boek af. Ik heb er ook best lang over gedaan. Het is druk en veel van mijn tijd lekt weg. Ik wilde wel weer naar een volgend boek. 

Natuurlijk zijn er ook aan het eind genoeg scènes die me toch weer grepen, maar ik zal niet gauw een ander boek van Harstad gaan lezen. Ik heb wel even genoeg gehad.