Op dinsdag 21 augustus 1900 verdween de elfjarige Marietje Kessels. Ze woonde in Tilburg, was dochter van een fabrikant van muziekinstrumenten en ging nog even naar haar muziekleraar, bij wie ze nooit aankwam. Er werd men man en macht naar haar gezocht, maar het duurde toch nog een paar dagen voordat haar lichaam werd teruggevonden. In de kerk.
De zaak is meer dan honderd jaar oud. Nooit is duidelijk geworden wie de moordenaar (en verkrachter) van Marietje is geweest. Liselotte van Leest zette alles op een rijtje en deed, met hulp van deskundigen, nader onderzoek. Dat is te lezen in De zaak-Martietje Kessels, dat leest als een roman.
Van Leest is niet de eerste die zich op deze cold case stort. In 1988 publiceerde Ed Schilders Moordhoek. De reconstructie van de moord op Marietje Kessels in een katholieke kerk. Hij spoorde als eerste het dossier van de advocaat en de hoofdverdachte op en hij bekeek het dagboek van Marietjes vader. Maar hij had niet het strafdossier van justitie tot zijn beschikking.
Helder en spannend
Van Leest presenteert haar bevindingen helder in het boek. Na het voorwoord en de proloog volgen drie delen: I De verdwijning, II Het justitieel onderzoek, III De zitting en IV Het onderzoek naar een honderdtwintig jaar oude moordzaak. Deel I en III zijn strikt chronologisch, waardoor je als lezer niet meer informatie hebt dan de mensen op dat moment. Dat maakt het spannend: ontwikkelt ideeën over wat er gebeurd is, maar pas later zal al dan niet duidelijk worden of die kloppen.
Er komen veel getuigenissen voor en die kloppen lang niet altijd met elkaar, waardoor de feiten niet in alle gevallen duidelijk zijn. Van Leest helpt ons er zicht op te houden door het aan te geven als een getuigenis niet overeenkomt met wat we al weten of denken te weten.
Verdachten
Er zijn verschillende verdachten. Al gauw wordt de schilder August Mutsaers opgepakt. Hij was bij de kerk aan het werk. Maar de koster, Johan van Isterdael, is misschien wel veel verdachter. Kloppen zijn verhalen wel? En dan hebben we nog de pastoor, George van Zinnicq Bergmann en de kapelaans, Berkvens en Völker, die ook gemakkelijk toegang hadden tot het kerkgebouw en daardoor in de gelegenheid zijn geweest.
Tijdens het lezen van het boek waan je je terug in 1900. Tilburg is dan, volgens Van Leest, de grootste stad in Noord-Brabant, maar de wijk waarin de kerk staat, heeft iets weg van een dorp, dat je in de loop van het boek een beetje leert kennen. De beeldende beschrijvingen van Van Leest helpen daarbij. Omtrent de feiten is ze heel strikt geweest, maar bij de inkleuring, bij het maken van het verhaal, heeft ze wel dingen ingevuld met haar fantasie. Dat maakt het boek lekkerder om te lezen. De personen leven en je krijgt zicht op hun leefomgeving. Een fotokatern van personen en van gebouwen in de buurt zou in dit geval ook zeker gepast zijn, maar dat ontbreekt.
En passant krijg je weetjes mee, over bijvoorbeeld de gezondheidszorg in die tijd. Cholera was van tijd tot tijd een groot probleem. Nu weten we dat besmet drinkwater hierbij een cruciale rol speelt. Kinderen die borstvoeding krijgen, hebben daarom geen last van deze ziekte. Maar borstvoeding geven stond juist in een slecht daglicht. De kinderen moesten zo snel mogelijk van de borst, zodat de moeder weer klaar was voor een nieuwe zwangerschap.
Kritiek op aanpak van de zaak
In de opsporing van het lichaam en het bepalen van de dader zijn rare fouten gemaakt. Hier en daar is echt wel wat blijven liggen. De kapelaans zijn bijvoorbeeld nooit serieus verhoord. Maar de elkaar tegensprekende getuigenissen maakten het de speurders ook niet altijd makkelijk. Het blijkt maar weer eens hoe lastig het is om te bepalen of een ooggetuigenverslag betrouwbaar is.
De kerk had een onaantastbare status en het was niet de bedoeling dat die in het gedrang kwam. Er is wel degelijk, op hoog niveau, moeite gedaan om de kerk buiten schot te houden. Daarop geeft Van Leest expliciet kritiek.
Manier van schrijven
De moord op Marietje Kessels is een droevige gebeurtenis, maar doordat er al zoveel tijd verstreken is, was ik tijdens het lezen vooral gespitst op de mogelijke dader. De manier waarop Van Leest schrijft, voerde mij moeiteloos door het boek.
Van tijd tot tijd is er ook wel degelijk iets te lachen. Een enkel voorbeeld: Op de derde dag van het proces wordt Mie Panhuijsen gehoord, eigenaresse van een bierhuis tegenover de kerk. Van Leest beschrijft haar als volgt:
Ze had uitgepakt voor de gelegenheid: haar haren waren keurig opgestoken in een pompadour en haar volle lichaam, dat al een compleet elftal inclusief wissels aan kinderen had gebaard, ging schuil onder een hoogsluitende, zwarte japon en een bijpassend kort jasje met pofmouwen.
Dan heb je me wel. Ook als de vader wordt beschreven 'met een gezicht zo bleek als een graflelie.' Het is altijd prettig als je merkt dat de auteur aandacht heeft besteed aan de stijl, zonder dat het aandachttrekkerig wordt.
Natuurlijk zijn er wel details waar ik mijn vraagtekens bij heb, bijvoorbeeld als Van Leest vertelt dat er een kalf geveild wordt of dat dode varkens aan hun aarseinde hangen, maar het zijn details.
Inzicht in de tijd van toen
De zaak-Marietje Kessels is een boeiend boek, dat inzicht geeft in de tijd van toen (1900), maar dat ook laat zien hoe justitie met gebrekkige middelen (DNA-onderzoek was natuurlijk nog niet mogelijk) een zaak moest oplossen. Er was zeker sprake van een tunnelvisie, waardoor de aandacht wel erg op de schilder kwam te liggen en minder op de geestelijken, al is er wel degelijk moeite gedaan om de zaak goed uit te zoeken, inclusief geluidsproeven: vanuit welk punt in de kerk is het geschreeuw van een meisje waar te horen?
In de epiloog laat Van Leest ook nog weten dat er een dun persoonlijk draadje was: haar overgrootmoeder was het beste vriendinnetje van Marietje Kessels. Ze vertelt ook hoe het de verschillende personen is vergaan in de periode na het proces.
True crime is niet bepaald mijn lievelingsgenre, waarschijnlijk doordat het soms iets voyeuristisch heeft of doordat de makers de sensatie zoeken. Maar bij De zaak-Marietje Kessels heb ik zonder belemmering met heel veel interesse kunnen lezen. Een boek voor een vrij breed publiek, lijkt me.
De zaak-Marietje Kessels. De onopgeloste kindermoord in de Tilburgse Noorhoekkerk. Uitgeverij Volt, Amsterdam/Antwerpen 2022
Geen opmerkingen:
Een reactie posten