Shanghai Massage (L.H. Wiener)

Sinds het Nederlands Dagblad af en toe enkele artikelen toegankelijk maakt met omzeiling van de betaalmuur, kom ik weer oude teksten van me tegen. Om ze niet kwijt te raken, zal ik ze hier herplaatsen.

Het eerste stuk gaat over L.H. Wiener. De recensie van Shanghai Massage werd gepubliceerd in het Nederlands Dagblad van 30 december 2011. Rond die tijd (26 december 2011) besteedde ik ook hier aandacht aan het boek.

Aan het einde van dat blogbericht nam ik mij voor meer van Wiener te gaan lezen. Dat voornemen heb ik vaker als ik net een boek uit heb. Het is er niet van gekomen.

Ook autobiografische literatuur is fictie

Shanghai Massage van L.H. Wiener is een roman en tegelijkertijd is het dat helemaal niet. Het boek is autobiografisch en tegelijkertijd is het fictie. Er komen drie personages in voor die eigenlijk dezelfde persoon zijn en die toch van elkaar verschillen.

Wiener zegt in Shanghai Massage dat hij een autobiografisch schrijver is. Veel van wat er in zijn boeken voorkomt is immers ook voorgekomen in zijn leven. Maar door aan die gebeurtenissen net een andere draai te geven, door de context een beetje te veranderen, door ze op te nemen in iets wat leest als een roman, worden ze automatisch deel van een fictioneel geheel.

Dat geldt ook voor de personages die afsplitsingen lijken van de auteur. Bij een citaat van Shakespeare, over the lunatic, the lover and the poet schrijft Wiener: 'Ja, zo is het, die onverbrekelijke drie-eenheid, misschien is driemanschap een beter woord. De dwaas, de minnaar en de schrijver, voor altijd tot elkaar veroordeeld: Van Gigch, Berger en LHW, in mijn geval.'

Van Gigch is docent Engels, zoals Wiener ook lange tijd was. In het vorige boek, Eindelijk volstrekt alleen, nam hij afscheid van de schrijver, maar in Shanghai Massage duikt hij toch van tijd tot tijd op.

Ezra Berger is de schrijver, die in de loop van het boek geregeld daadwerkelijk aan het schrijven is, bijvoorbeeld aan het boek dat wij als lezer in handen hebben: Shanghai Massage. LHW is L.H. Wiener, die ook buiten het boek bestaat, maar hij is tegelijkertijd een personage.

Uiteindelijk gaat het er natuurlijk niet om hoe het precies zit, wat er nou wel of niet gebeurd is, in hoeverre de werkelijkheid buiten het boek verschilt van de werkelijkheid in het boek. Als lezer hebben we alleen met het boek te maken en dan gaat het er alleen nog om of Shanghai Massage een goed boek is. In Wieners vorige boek Eindelijk volstrekt alleen zat de auteur/hoofdpersoon mij als lezer nogal in de weg. Ik merkte dat de ijdeltuiterij, de zelfingenomenheid, het citeren uit eigen werk, mij irriteerden. Ik genoot vooral van het boek als Wiener een verhaal vertelde, wat hij toen veel te weinig deed. Bij Shanghai Massage heb ik dat geïrriteerde gevoel helemaal niet gehad.

Onder handen/voeten

Aan het begin van het boek blijkt dat de jonge en mooie Quirina in werkelijkheid Berger verlaten heeft, wat ze in het vorige boek al in de verbeelding had gedaan. Vanwege het grote leeftijdsverschil zat dat afscheid er altijd al in; ze verschilden meer dan veertig jaar. Anderhalf jaar hadden ze zich samen gegeven en dat zijn er drie geworden. Daarna is Quirina meegegaan met een leeftijdgenoot en Berger mist haar nu.

Hij leert ook een nieuwe jonge vrouw kennen, Ming, die met haar Shanghai Massage zijn rug stevig onder handen neemt. Misschien is onder handen niet helemaal de juiste benaming, want ze werkt ook met haar voeten. Berger is gefascineerd door haar, maar het wordt natuurlijk niets.

Wiener vertelt een verhaal nooit rechttoe rechtaan. Of liever gezegd: een boek van Wiener bestaat uit verschillende verhalen, overpeinzingen en observaties. In dit boek staan bijvoorbeeld mooie passages over het konijn Muffin; over de jeugdliefde Agnita Gerzon, die Berger opnieuw ontmoet; over het afscheid van Victor van Gigch van het lyceum waar hij lang gewerkt heeft; en over Quirina en Ming natuurlijk.

Shanghai Massage is geen licht boek en het gaat vaak niet over vrolijke dingen. Toch valt er veel te lachen in het boek, vooral door de geestige terzijdes van Wiener. Enkele voorbeelden:

Ik denk dat Muffin als vrouwtje onder mannelijke hangoorkonijnen hoog zou scoren, vergelijkbaar met Susan Smit onder mannelijke schrijvers.

De vrouwtjes zijn bij padden veel forser dan de mannetjes, net als bij roofvogels en bij spinnen. Bij mensen is het alleen de mond.

Als hij een lijst maakt van schrijvers voor wier werk na hun dood de belangstelling snel afgenomen is, werkt hij het hele alfabet af, te beginnen met A. Marja en B. den Uyl. In het lijstje komen ook O. Vidius en U. Ook voor. Eigenlijk vond ik het wel mooi dat in de lijst S. Carmiggelt en R. Rubinstein alsnog naast elkaar terecht zijn gekomen.

Authenticiteit en stijl, dat zijn de pijlers waarop alle ware literatuur berust, schrijft Wiener. Beide vind je in ruime mate in zijn werk terug.

Shanghai Massage
L.H. Wiener, Uitg. Contact, Amsterdam/Antwerpen 2011. 368 blz. 19,95