Podcast: Kritisch denken

Podcasts komen en gaan en sommige blijven. Hoe lang ik al naar podcasts luister, weet ik niet meer precies, maar het is in ieder geval meer dan tien jaar. In 2009 luisterde ik bijvoorbeeld al naar OVT, de opname van het geschiedenisradioprogramma van de VPRO en ook naar Kritisch denken. Dat is een podcast van de Vlaming Jozef van Giel, waarin hij het kritisch denken probeert te bevorderen en het niet-kritisch denken aan de kaak stelt.

Dat klinkt zelootachtig en misschien zit er ook wel een zekere bekeringsdrift achter, maar meestal niet op een vervelende manier. Bovendien zijn de afleveringen van deze podcast zo divers, dat elk er wel iets van zijn gading vindt. Op iTunes zijn er nog ongeveer driehonderd afleveringen te vinden, wat al heel wat is, maar dat is niet alles: de complete verzameling is te vinden op de site.

Drogredenen

In februari 2009 startte de podcast en in het begin werd er vooral veel aandacht besteed en redeneer- en onderzoeksfouten. Meestal leest Van Giel voor wat hij daarover opgeschreven heeft. Dat is niet zo swingend, maar dat geeft niet. Je luistert daar al gauw doorheen, omdat wat Van Giel te melden heeft interessant is.

Vanaf het begin zijn er tussen de lessen in kritisch denken door ook afleveringen geweest die bijvoorbeeld ingingen op kwakzalverij: homeopathie natuurlijk, maar ook acupunctuur, chiropraxie en osteopathie. Van dat laatste wordt overigens niet beweerd dat het kwakzalverij is, maar wel dat sommige osteopaten menen dat hun aanpak allerlei kwalen kunnen verhelpen zonder dat daar enige grond voor is.

Alternatieve geneeswijzen

Vroeger had je de reguliere geneeskunde en de alternatieve. Het onderscheid was gemakkelijk: wat wetenschappelijk bewezen was, was regulier en wat (nog) niet bewezen was, was alternatief. Maar de termen veranderen en de alternatieve geneeskunde gebruikt nu vaak de term 'complementaire geneeskunde'. De aanpak wordt dus niet meer gepresenteerd als vervanging (ga gerust ook naar een echte arts), maar als een aanvulling. Verwarrend is dat er reguliere artsen bestaan die iets alternatiefs erbij doen en bovendien vergoeden ziektekostenverzekeringen allerlei behandelingen waarvan niet bewezen is dat ze helpen of waarvan zelfs bewezen is dat ze niet werken. De Vereniging tegen de Kwakzalverij is in haar benaming van niet-wetenschappelijke behandelingen in ieder geval eenduidig.

Maar het scala aan onderwerpen bij Kritisch denken is veel breder dan wat ik tot nu toe genoemd heb: evolutie, genetische manipulatie, leven na de dood, broodjes aap in de psychologie, de vrije wil, Moeder Theresa, Chinese kruiden, Sigmund Freud, climategate en nog veel meer.

De opzet van de afleveringen verschilt onderling sterk. Som wordt er een (vertaald) artikel voorgelezen, soms is er een interview met iemand en dat interview kan verschillende afleveringen beslaan. Een aflevering duurt gemiddeld dertig minuten, schat ik, maar soms ook wel een uur. Daarbij worden niet alleen medestanders aan het woord gelaten. Zo is er een lang gesprek met een creationist en zijn er afleveringen waarin serieus ingegaan wordt op de vraag of religie van iemand een beter mens maakt.

Lezingen en debatten

Verder worden er lezingen en debatten weergegeven. Zo wordt er verschillende keren uitgebreid verslag gedaan van De Nacht van de Vrijdenker. In het begin waren deze opnames soms iets minder van kwaliteit, maar Van Giel heeft op dit gebied een mooie ontwikkeling doorgemaakt. Op de site geeft hij ook technische tips voor mensen die zelf een podcast willen opnemen en soms legt hij in de afleveringen ook uit hoe hij technische problemen heeft opgelost.

Die debatten en gesprekken zijn overigens altijd interessant en als interviewer doet Van Giel het goed. Hij is een aandachtig luisteraar die bovendien zich goed verdiept heeft in de mensen met wie hij praat. De keuze van de gasten wekt (bij mij) altijd interesse op

Human Resources

Je zou kunnen zeggen dat Van Giel in zijn propaganda voor een sceptische houding de onderwerpen neemt die voor de hand liggen. Ten eerste is dat niet erg, want hij weet op een heldere manier zijn punt te maken, waarbij hij zijn oordelen altijd goed onderbouwt. Ten tweede pakt hij ook onderwerpen aan waarover ik op deze manier nog weinig had gehoord, bijvoorbeeld de Human Resources, afgekort tot HR. Ook op dat gebied gebeurt veel met de natte vinger, wat verkondigd wordt als een nieuwe wijsheid. Het is terecht dat Van Giel zich afvraagt op welke grond beweringen worden gedaan.

Ik herinner me dat in het onderwijs gewerkt werd met 'voorkeurskanalen': een leerling die visueel ingesteld was (meneer, ik zie het niet), moest heel anders benaderd worden dan een leerling die auditief ingesteld was (mevrouw, bij mij gaat er geen belletje rinkelen). Er zijn dure cursussen opgezet voor leerkrachten, zonder dat er degelijk onderzocht was of dat wel iets opleverde. Toen het wel onderzocht was, bleef er weinig heel van de veronderstellingen die tot theorie waren verheven. Er zullen meer gebieden zijn waar te onnadenkend voor waar aangenomen wordt wat niet of nauwelijks onderzocht is.

Lopen met Darwin

Voordat ik deze bijdrage schreef, had ik nooit de website van Kritisch denken bezocht. Ik heb het al druk genoeg met beluisteren en heb niet de behoefte om ook nog allerlei dingen te lezen naast wat ik al lees. De site blijkt helder en aantrekkelijk vormgegeven te zijn. Er zijn aardige extraatjes, zoals de al genoemde handleiding voor het zelf maken van een podcast. Voor wie meer wil luisteren, zijn er luisterboeken via de site te downloaden. Het meest bijzondere daarbij is Lopen met Darwin, dat loopinstructies geeft; het is een trainingsprogramma. Maar tussendoor wordt bovendien Over het ontstaan der soorten van Darwin voorgelezen.

Voor degenen die niet alleen willen luisteren en lezen is er nog het kanaal op YouTube dat door Johan van Giel wordt beheerd (en gevuld). Het loont de moeite ook daar een kijkje te nemen. Er staan overigens ook filmpjes op de website.

Theepot

Het logo van de podcast is een theepot, die van Bertrand Russell, die ooit schreef:

Als ik zou stellen dat er tussen de aarde en Mars een porseleinen theepot in een ellipsvormige baan rond de zon draait, dan zou niemand het tegendeel kunnen bewijzen als ik er bij zou zeggen dat de theepot te klein is om gezien te worden, zelfs als onze sterkste telescopen gebruikt zouden worden. Als ik dan zou zeggen dat, aangezien het tegendeel van mijn stelling niet bewezen kan worden, het een ontolereerbare miskenning van het menselijk verstand zou zijn om aan mijn stelling te twijfelen, dan zou iedereen me voor gek verklaren. Maar als het bestaan van deze theepot erkend zou worden in antieke boeken, wanneer het elke zondag als de heilige waarheid wordt aangeleerd en de hersenen van kinderen ermee op school geïndoctrineerd zouden worden, dan zou afzien van geloof in zijn bestaan een teken van excentriciteit worden en zou iemand die twijfelt in een verlicht tijdperk naar een psychiater worden gestuurd, of in een eerdere tijd aan de Inquisitie uitgeleverd worden.

Kritisch denken heb ik vanaf het begin beluisterd. Ik kan me voorstellen dat mensen die de podcast nog niet kennen ontmoedigd kunnen raken door de hoeveelheid afleveringen die ze gemist hebben. Maar je kunt gewoon instappen en vanaf nu elke week een nieuwe aflevering beluisteren. Bovendien is het heel goed mogelijk om wat krenten uit de pap te pikken en in een verloren moment zomaar een oudere aflevering tot je te nemen. En degenen die er echt flink mee aan de slag willen, kunnen nog tijden vooruit. Ze wrijven zich nu al in de handen.