Het gym (Karin Amatmoekrim)

Altijd wil ik meer lezen dan waaraan ik toe kom. Soms kan ik achteraf nog iets goedmaken. In 2011 wilde ik Het gym van Karin Amatmoekrim wel lezen, maar het kwam er niet van. Intussen heb ik de achtste druk van het boek gekocht en het alsnog gelezen.

Het gym gaat over de Surinaamse Sandra Spalburg. Ze komt uit een achterstandsbuurt: Zeewijk. Zij is de enige van haar school die naar het gymnasium, of, zoals ze in de wijk zeggen: het gennasium. gaat. Ze blijft omgaan met enkele vriendinnen uit haar wijk (Tanya en Chantal), maar op momenten is er ook afstand: doordat ze naar het gym gaat, is Sandra een stuudje geworden. Als ze aankomt bij een groep wijkelingen, wordt ze dan ook aangeduid met 'hoog bezoek'.

Ook op het gymnasium is Sandra een uitzondering: ze is niet blank en ze komt uit een andere wijk. Geregeld valt ze door de mand: door haar kleding, door haar woordkeuze, doordat ze op verjaardagen de verkeerde cadeautjes geeft. Sandra valt tussen twee werelden in. 

Dat deed me denken aan de roman Kaf van Susan Glimmerveen. Daar gaat het over een intelligent meisje dat op de huishoudschool terechtkomt. Ook zij voelde afstand tussen de wereld waaruit ze kwam en de wereld waarin ze terechtkwam.

Mij staat niet meer duidelijk bij wanneer Kaf speelt. Jaren zeventig? Tachtig? Het gym speelt zich af in de tweede helft van de jaren tachtig. Waarschijnlijk 1987 of 1988. Rembo & Rembo (dat programma startte in 1987) is al op tv en Toppop is er nog (dat eindigde in 1988). Populaire artiesten zijn Salt-n-pepa (eerste hit in 1986) en Wham! Die groep werd in 1986 opgeheven, maar zal nog wel populair gebleven zijn, schat ik. Nog verschillende keren kwam Last christmas in een toplijst terecht.

Amatmoekrim schrijft helder, wat haar boek ook aantrekkelijk zal maken voor middelbare scholieren. Het perspectief ligt bij de brugklasser Sandra; dat  zal de identificatie vergemakkelijken. Maar volwassenen hebben allemaal een middelbare scholier in zich en zij zullen ook kunnen herkennen hoe een leerling zich voelt op een middelbare school.

Sandra's moeder leeft van een uitkering en dat is niet altijd even gemakkelijk. Dat is een achtergrond waarover Sandra niet kan praten met de hockey- en tennismeisjes die verschillende keren per jaar op vakantie gaan. Ze doet er dan ook alles aan om haar nieuwe vriendinnen weg te houden bij de wijk waarin ze woont.

Ook het feit dat ze niet blank is, maakt haar bijzonder. Ze wordt daardoor het mikpunt van een klasgenoot, Bart Willink, die racistische grappen maakt ten koste van Sandra en er alles aan doet om haar te vernederen.

Daarin doet Het gym denken aan het jeugdboek Desnoods met geweld van Jan de Zanger. Daar zijn de racisten gewelddadiger en ze zijn georganiseerd. Het perspectief ligt in dat boek bij Lex, de vriend van een Indonesisch meisje, dat in elkaar geslagen is. Lex keert zich tegen de racisten, waardoor hij zelf ook partij wordt.

Doordat Amatmoekrim een Surinaams meisje als hoofdpersoon heeft gekozen, kan ze ook laten zien wat racisme doet met iemand tegen wie het gericht is. Bart is openlijk in zijn aanvallen. Er zijn ook mensen die duidelijk willen laten merken dat ze niet racistisch willen zijn, maar daardoor toch Sandra in een uitzonderingspositie plaatsen. Op een verjaardag wordt verteld hoe knap het is dat een meisje als Sandra naar het gymnasium gaat. Ze krijgt zelfs applaus, waardoor ze zich opgelaten voelt.

Een moeder van een vriendinnetje zegt tegen Sandra:

Jullie zijn zo één met die natuur, hè. Jouw volk is echt nog heel oer. Mooie, mooie mensen. Dat zijn jullie toch. 

Op school doet Sandra het goed: ze haalt hoge cijfers en haar opstel mag ze voorlezen, omdat ze de beste van de klas is. Ook heeft ze vriendinnen, die het beste met haar voor hebben, maar die eigenlijk niet zien op welke plaats zij Sandra neerzetten door hun gedrag. De meisjes hebben ongetwijfeld goede bedoelingen, maar ze bevestigen bij Sandra het gevoel dat ze anders is.

Ook de moeilijkheden in Sandra's wijk worden door Amatmoekrim beschreven. De ex-man van haar moeder komt een tijdje bij het gezin wonen en vertrekt dan toch weer. Veel mensen hebben geen baan. Moeder zegt wel dat ze een cursus gaat doen om meer kans te hebben op een baan, maar in de praktijk komt daar niet veel van terecht.

In de wijk lopen de culturen door elkaar. Er is solidariteit, zeker tegenover de mensen van buiten, maar er wordt ook gescholden op de buitenlanders die de banen inpikken. Hans Janmaat van de Centrum Democraten krijgt ook uit de wijk stemmen.

Amatmoekrim heeft een heel aardig boek geschreven, dat vlot leest en dat een goed beeld geeft van een ontheemd meisje, dat ongetwijfeld staat voor meer jongeren van ooit en van nu. Sommige passages zijn zo geschreven dat je ze voor je ziet.

Stilistisch zoekt Amatmoekrim soms de gemakkelijke weg. Ze kiest dan voor afgesleten uitdrukkingen of typische romanwoorden: een 'beduimeld' papiertje; iemand wordt 'badend in het zweet' wakker; iemand heeft een 'gepijnigd' gezicht; een ander kijkt 'besmuikt'; een tuin is 'omzoomd' door bomen. Het zijn woorden die niet passen in Sandra's waarneming, lijkt me.

Intussen heeft de schrijfster alweer een boek aan haar oeuvre toegevoegd: De man van veel, over Anton de Krom. Daar heb ik goede dingen over gelezen. Amatmoekrim zal zich uitgebreid hebben moeten documenteren. Daardoor zal het ook interessant zijn voor mensen met belangstelling voor de geschiedenis. Het komt op mijn lijstje 'ooit te lezen' en het kan zomaar zijn dat ik het over een jaar of drie vier alsnog lees.