Een hand vol vonken (Inez van Dullemen)

Natuurlijk weet ik dat je niet alles kunt lezen, maar ik krijg toch het gevoel dat ik tekortschiet als ik merk hoe weinig ik van het werk van bepaalde schrijvers ken. Neem nou Inez van Dullemen (1925 - 2021). Die schreef een omvangrijk oeuvre bij elkaar, dat ook goed ontvangen is. Maar ik las er maar twee boeken van: Vroeger is dood (1976) en Het gevorkte beest (1986). Het eerstgenoemde boek werd verfilmd, wat aan de bekendheid heeft bijgedragen. 

Als die andere boeken van haar liet ik aan me voorbijgaan. Intussen heb ik alsnog Een hand vol vonken gelezen en Heldendroom (2007) heb ik aangeschaft. 

Een hand vol vonken verscheen 1961. Toen bevatte het drie verhalen: 'De verrader', 'Een wonderdoener' en 'De kreeft'. Bij de tweede druk, als Salamander, kwam daar het verhaal 'Silhouet van mijn grootmoeder' bij. 

Het zijn vier prachtige verhalen. De gebeurtenissen zijn bijna nooit spectaculair, maar de observaties van de personages/de verteller zijn scherp en zo geformuleerd dat je meteen voelt dat het precies raak is. 

De verrader

In het eerste verhaal, 'De verrader' is de hoofdpersoon een meisje van een dertien. De oorlog is net begonnen. Als een vriendinnetje, Ingrid, vertelt dat haar broer in het leger zit, wil ze niet voor haar onderdoen en vertelt dat vader een hoge ambtenaar bij het gerechtshof is, die landverraders laat opsluiten. 

Wat oorlog eigenlijk is, beseft dan eigenlijk nog niemand:

Overigens wist niemand nog hoe je met de oorlog moest omgaan. Als een reusachtige schim stond hij de stralende lenteochtend met vogels kwetterend in zijn muts, rookwolkjes paffend uit zijn mond. En toe het gepaf stilviel en alles vredig bleef, voelden we zelfs vagelijk teleurgesteld. 

De oorlog was het nieuws, maar in de dagelijkse praktijk merken de mensen er nog niets van. Ingrid en zij hebben besloten een dagboek bij te houden, maar wat je schrijf je op?

Toch viel er voorlopig niet veel opwindends neer te schrijven. Er werden geen gevechten geleverd rondom ons huis, we vluchtten niet weg met knapzakken op onze rug en we redden geen mensen uit brandende huizen. Alleen de radio liet ons weten dat het oorlog was. 

Maar de oorlog laat zich op den duur toch merken. De overburen hebben zichzelf, samen met hun kinderen vergast. Het meisje bedenkt dat het dus Joden moeten zijn en ook dat ze hen nauwelijks gekend heeft. 

Een deel van het verhaal gaat over het schuldgevoel van het meisje. Heeft ze door haar opmerking haar vader niet in gevaar gebracht? Deugt het gezin van Ingrid eigenlijk wel? Uiteindelijk komt ze erachter dat ook Ingrid Joods is. 

Ik schreef al dat er in de verhalen weinig spectaculairs gebeurt, maar eigenlijk klopt dat niet. Er zijn wel grote gebeurtenissen. Ze worden alleen slechts terloops aangeduid, alsof het de gewone dingen zijn die nu eenmaal gebeuren. 

Ook de seizoenen kwamen en gingen en zetten steeds opnieuw het park in bloei. Toch zou de vijand zijn werk doen. Want op een dag moest Ingrid vertrekken en hoe lang ik ook op haar wachtte, zij kwam niet meer terug. 

De wonderdoener

Het tweede verhaal 'De wonderdoener' gaat over genezingsbijeenkomst op een avond op het Malieveld. Ook de vijftigjarige gaat erheen, met een dochtertje van haar neef, Sylvia. De moeder van Sylvia is overleden en haar vader is stuurman op een koopmanschip. Rini zorgt voor Sylvia, die een hartaandoening heeft. 

De bijeenkomst wordt beeldend beschreven, compleet met alle patiënten die zich in de buurt van Rini en Sylvia bevinden. De hele tijd blijft Rini een buitenstaander en kan ze niet opgaan in het geheel. Uiteindelijk kan ze niet geloven in het wonder. 

Ook bij de afloop van de gebeurtenis kijken we mee: de spullen worden opgeruimd, de opwinding ebt weg, de zaken hervatten hun gewone loop. 

De kreeft

Het verhaal 'De kreeft' speelt zich buiten Nederland af. Een oude kreeftenvisser, Marc Antonio, die te veel drinkt, gaat het water op met Cicio, die niet meer spreekt. Uiteindelijk loopt het niet goed af. 

Het verhaal deed me minder dan de andere drie, al zou ik ook uit dit verhaal goede passages kunnen citeren. 

Silhouet van mijn grootmoeder

'Silhouet van mijn grootmoeder' geeft een mooi portret van de grootmoeder bij wie de vertelster als klein meisje geregeld logeert. Grootmoeder vertelt ook over het gezin waarin ze is opgegroeid. De kinderen moesten staan aan tafel en hadden niets in te brengen: je wil staat achter de deur. 

Het meisje vraagt aan grootmoeder of ze nooit eens blij was. Niet dat grootmoeder zich kan herinneren. Ook niet toen u met opa trouwde. Ja, toen misschien wel. 

Maar grootmoeder vermaakt haar kleindochtertje ook:

Zijzelf was de oude doos waarin eindeloos veel versjes woonden; die droeg ze voor, gonzend en een beetje in haar keel en met een schalksheid in haar oog, die daar anders niet was. 

De gesprekken, de beschrijvingen - ze geven een beeld van een tijd, van het kind, van de grootmoeder, van dier jeugd. Maar de tijd gaat door:

De oorlog ging voorbij, en door de jaren heen, zomer en winter, deed ik de deur open en vond haar in het kamertje zitten, een vliegje dat langzaam verdroogt in een verlaten spinnenweb. 

De tijd gaat door, de kleindochter gaat haar eigen gang en als ze later weer bij grootmoeder terugkomt, herkent die haar niet meer. 'Ik was te lang weggebleven.'

Observeren

In alle verhalen zie je vooral een observeerder: iemand die kijkt en daar haar gedachten bij heeft. Niet iemand die zo nodig allerlei meningen moet spuien. Het werkt uitstekend. Op het eerste gezicht lijken de verhalen zich wat kabbelend voort te bewegen, maar eigenlijk staat altijd wel ergens spanning op. Maar die wordt klein gehouden, wat heel goed werkt. 

Leest iemand het werk van Inez van Dullemen nog. Titels als De vrouw met de vogelkop (1979) en Een zwarte hand op mijn borst (1983) komen me bekend voor, maar nooit kom ik iemand tegen die me er enthousiast over vertelt. Heldendroom wil ik nog gaan lezen, maar dat zal nog wel een tijdje duren. Ik heb stapels boeken liggen die nog moet lezen en die ik ook wil lezen, maar er zitten maar vierentwintig uren in een dag. 

Ik kijk of ik het voor elkaar krijg om in juli twee recensies in de week te plaatsen. Dat is minder dan de drie die ik beoog en het betekent ook dat mijn schrijven achterblijft bij mijn lezen, zodat ik soms ga schrijven over een boek dat ik weken daarvoor gelezen heb, waardoor het schrijven weer meer tijd kost. 

Het is even niet anders. Ik werk in deze maand zes dagen per week en door familieomstandigheden vielen er ook verschillende avonden weg. Daar kwam nog bij dat de afgelopen week mijn gezondheid niet optimaal was, maar dat gaat weer de goede kant op. 

Op dit moment lees ik Lieveling van Kim van Kooten, omdat ik dat vaak op boekenlijsten tegenkom. Geen kwaad woord over dat boek, hoor, maar misschien moet ik binnenkort maar eens gewoon een boek voor mezelf gaan lezen, van bijvoorbeeld Couperus,  Haasse, Vestdijk, Brakman of iets obscuurs van bijvoorbeeld Melati van Java, Jan ten Brink of Ignatia Lubeley. Je merkt het wel.