Stofzuiger

Levende advertentie voor stofzuigers, 1927

Waarom het gebeurt, is nauwelijks na te gaan, maar soms valt je een vraag in die je geheugen aan het werk zet. Dan blijkt weer hoe lastig het is om je dingen goed te herinneren. Ik vroeg me af wat voor stofzuiger mijn moeder vroeger had.

Toen mijn moeder ging trouwen, had ze ongetwijfeld geen stofzuiger. Van het geld dat ze gespaard had, had ze haar trouwjurk, de gordijnen en een weckketel gekocht. Toen was het op. In het huis dat mijn ouders zouden betrekken, lagen niet eens matten op de vloer. In de nacht voor hun huwelijk (als ik mij de verhalen goed herinner), waren er mensen uit de buurt het huis in gedrongen en die hadden als verrassing kokosmatten op de vloer gelegd.

Die matten herinner ik me nog. Je kreeg er ribbeltjes van in je knieën als je er lang op speelde. Ik vermoed dat ook in de gang een lange kokosmat lag, maar helemaal zeker ben ik daar niet van.

Mijn moeder zal in het begin de vloer geveegd hebben met een bezem, neem ik aan. De matten zullen opgerold zijn. Soms heb ik een begin van een herinnering aan een opgerolde mat, maar die is zo vaag dat ik haar niet vertrouw. Moeder zal de matten met een mattenklopper uitgeklopt hebben.

Later hadden we een stofzuiger en mijn geheugen vertelt me dat dat een blauwe was. Ik herinner me dat ik erbovenop mocht zitten als mijn moeder aan het stofzuigen was. We zullen daar ongetwijfeld bij gezongen hebben, zoals we veel deden. Misschien zong mijn moeder van 'Rocking Billy', een lied dat ik vaak uit haar mond gehoord heb. Ik weet ook nog dat ik het prettig vond om mijn hand te houden in de warme luchtstroom die de stofzuiger verliet.

De stofzuiger had geen wieltjes. Hij gleed als een slee, maar had geen beugels aan de onderkant, zoals deze. Bij alles wat ik schrijf moet ik enig voorbehoud maken, want het geheugen is per definitie onbetrouwbaar. Volgens het mijne schoof onze stofzuiger met de buik over de grond, over twee glijders, die als een soort latjes aan de onderkant zaten.

Een handvat aan de bovenkant was er wel, maar ik vermoed dat dat platter op de stofzuiger lag. Anders had ik er niet zo goed op kunnen zitten. De vorm van de stofzuiger komt wel overeen met het plaatje: een cilinder. Een latere stofzuiger had meer de vorm van een balk.

Onze stofzuiger had een stoffen zak, maar ik herinner me niet wat mijn moeder deed met de inhoud ervan. We hadden geen vuilnisbak, in mijn herinnering. Daar moet ik het later maar eens een keer over hebben. Werd de stofzak gewoon buiten uitgeklopt. Dumpte mijn moeder het stof op de mestvaalt?

De blauwe stofzuiger hadden we al in wat ik nog altijd 'het oude huis' noem, het huis waar wij tot halverwege 1969 woonden. In 'het nieuwe huis' zal er ongetwijfeld een hele reeks stofzuigers zijn geweest in de loop der jaren, maar ik kan ze mij niet meer herinneren.

Er is nog een incident geweest met het stofzuigen. Op een dag was er een vriendje op bezoek, Gerard, die we altijd Joekie noemden. Hij was veel handiger dan ik. Hij zal aangeboden hebben te stofzuigen en dat ging hij daarna ook doen. Dat ging een tijdje goed, totdat hij met de stofzuigerstang door het dakraam stootte.

Wij hadden een kamer die wij 'de keuken' noemden, hoewel daar geen aanrecht was en er niet gekookt werd. Dat gebeurde in 'de geut'. Wij leefde in de keuken. Het schuine dak begon daar al laag. Zou de muur aan de linkerkant hoger geweest zijn dan anderhalve meter? Ik vermoed van niet. De muur aan de andere kant was wel hoog.

Als je van de geut naar de keuken liep, had je meteen links een glazen theekastje staan, met daarnaast de rookstoel van mijn vader. Daarboven was een groot dakraam, dat in mijn herinnering naar binnen openging. Het had een metalen knop als een deurknop. Ik vermoed dat we het niet vast konden zetten. Als het open was, hing het raam als een glazen deur naar beneden. Daar stootte Joekie doorheen. Het was een ongeluk, natuurlijk, en ik vermoed dat mijn moeder niet boos geweest is.

Zelf heb ik ook zoiets meegemaakt, toen ik bij ome Wout en en tante Met was. Ik kwam daar nogal eens, omdat de boomgaard van mijn vader grensde aan die van ome Wout. Mijn nichtje Johanna, precies een maand jonger dan ik, en ik mochten de gang stofzuigen.

Of was het anders? Mocht Johanna stofzuigen en wilde ik dat eigenlijk doen? In ieder geval kregen wij er ruzie over. We hadden allebei de stofzuigerstang vast en geen van beiden wilde loslaten. Op een gegeven moment bonkte een van ons (wie?) met zijn of haar billen door de ruit van glazen deur tussen gang en keuken.

Hoe het precies gebeurde, weet ik niet meer. Ik geloof niet dat een van ons directe schuld had, maar ik herinner me nog wel het schuldgevoel. Ik wachtte de woede van mijn tante niet af, rende naar de deel, trok daar mijn laarzen aan en rende naar de boomgaard. Ik heb geen idee hoe het verder gegaan is. Het zal wel met een sisser afgelopen zijn.

En mijn oma's? Mijn oma van vaders kant, opoe Loenen, had niet een liggend, maar een staand model, met twee grote wielen aan de zijkanten. Het was een Holland Electro, vertelde mijn moeder mij. De stofzuiger was grijs en volgens mij was hij geheel van kunststof. Dat zal dus wel wat later geweest zijn. Begin jaren zeventig?


Opoe had ook een kruimelveger, waar wij ook wel eens mee mochten vegen. We vonden het wonderlijk dat het werkte.

En mijn andere oma, opoe Dojewèrd? Ik heb mijn best gedaan, maar ik kan mij eigenlijk niet herinneren dat ze een stofzuiger had, al heeft ze die ongetwijfeld bezeten. Ze woonde, zoals haar naam al zegt, in Dodewaard. Nou ja, eigenlijk was het Hien, maar in die tijd waren er nog geen borden waar 'Hien' op stond.

Na de dood van mijn opa verhuisde ze naar Lunteren, naar een nieuwe man. Daar zie ik haar in gedachten wel stofzuigen, maar in Dodewaard niet. Mijn sterkste herinnering is aan het samen ontbijten. Dat deed opoe heel sober: thee met droge beschuit. Als ik er was kreeg ik ook beschuiten, maar dik besmeerd met roomboter en bestrooid met suiker.

Zou opoe zoveel tijd voor mij gehad hebben dat ze domweg niet stofzuigde als ik er was? Ik weet het niet. Voor zover ik weet, zijn er geen foto's die mij kunnen helpen. Wij hadden geen fototoestel. Tante Cor had er wel eentje, maar waarom zou opoe gaan stofzuigen als tante Cor er was?

Opoes stofzuiger zal het voorlopig zonder herinnering moeten doen. Al is het altijd mogelijk dat hij ineens  omhoog plopt uit het moeras van mijn geheugen. Dan is er wellicht ineens een helder beeld en staat de stofzuiger in alle glans mij voor ogen. We zullen zien. Of niet.

Demonstratie van stofzuigers, 1959

jaren zestig

Kijk voor meer huiselijke herinneringen ook eens bij: Grote schoonmaak en Op zaterdag in de teil.
De foto van de stofzuiger van mijn oma, haalde ik van een website van een stofzuigerverzamelaar.