Vergeef ons onze zwakheid (Gijs IJlander)

Gijs IJlander bouwt al jaren aan een degelijk oeuvre, wordt vaak positief gerecenseerd, krijgt zo nu en dan een prijs, maar bij het grote publiek wil het nog maar niet lukken. Jammer, want hij schrijft boeken die toegankelijk zijn voor een breed publiek. 

Ook ik heb hem jarenlang veronachtzaamd. Het eerste boek dat ik van hem las was De aanstoot (2000) en daarna las ik jarenlang niets van hem. Daarvoor was geen reden, want ik vond De aanstoot een goed boek. Pas in 2010 las ik Wildzang en meteen daarna ook maar ALVB (2005). En nu dus Vergeef ons onze zwakheid. 

IJlander houdt van personen die in de verdrukking zitten. In de loop van het boek wordt het net om hen vaak nog wat strakker aangehaald, maar meestal gaan ze er net niet onderdoor. Ik moet hierbij natuurlijk afgaan op de boeken die ik gelezen heb. 

Ook in Vergeef ons onze zwakheid zit de hoofdpersoon in het nauw. Het is de arts Sybrand Staring. Hij heeft, keurig volgens de regels, euthanasie op de oude meneer Mos gepleegd, maar achteraf krijgt hij er gedoe mee. Hij trekt zich terug op een eiland bij Schotland, waar hij een huis heeft. Ook daar gaat niet alles van een leien dakje; er zijn mensen die zich tegen hem keren. Verder is er onrust vanwege een walvis die is aangespoeld. 

Door het hele boek heen komen er dromen voor. Meestal vind ik dat nogal vervelend: een schrijver gebruikt ze vaak om uit te leggen wat hij in het verhaal niet duidelijk kan maken. Bij IJlander is dat gelukkig niet het geval. In sommige passages speelt hij een mooi spel met verbeelding en werkelijkheid. Voor de lezer is niet altijd duidelijk wat nu werkelijk gebeurt en wat niet en voor Sybrand is dat net zo onduidelijk. 

De titel verwijst naar het briefje dat een patiënte van Sybrand achterliet bij haar zelfmoord. Ze vond dat ze de pijn had moeten doorstaan, maar kon het niet meer. Er zijn meer mensen met zwakheden in het boek. Meneer Mos bijvoorbeeld, die door zijn bezigheden lang in Afrika moest zijn en daar een zoon verwekte, en misschien is ook Sybrand wel zwak geweest. 

De buitenwereld blijkt hard te oordelen over zwakheden, zonder zich af te vragen hoe terecht zo'n oordeel is. De buurman wil de hond die bij Sybrand aan is komen lopen zelfs doodschieten, al weet hij niet zeker of die zijn schapen wel gedood heeft. Maar hij heeft zijn oordeel klaar. Ook over Sybrand hebben velen een oordeel: hij wordt dr. Death genoemd. 

Zwakheden zijn te vergeven, maar je kunt ook om vergeving vragen en de titel zou zomaar een zin uit een gebed kunnen zijn. Pas na de dood van meneer Mos vraagt Sybrand hem of hij zijn vrouw en dochter wel ooit vergeving heeft gevraagd voor zijn Afrikaans avontuur. 

Uiteindelijk heeft Sybrand zijn geweten waarop hij kan terugvallen: 'dat was de spijker waar hij aan hing terwijl beneden hem de afgrond gaapte.' Iets verderop schrijft IJlander dat het geweten iets ongrijpbaars is: 'je blies het als sigarettenrook de lucht in'. Halverwege het boek brengt IJlander op een soortgelijke manier de ziel ter sprake, als Sybrand bij de dode walvis staat. Iemand vraagt zich af waar de ziel van de walvis nu is. Sybrand antwoordt: 'De lucht in, denk ik, zoals de rook van je sigaret.'

Wat ongrijpbaar is, is in dit boek blijkbaar wel belangrijk. Sybrand heeft een afkeer van hoe de eilandbewoners en de toeristen omgaan met de dode walvis. Die mensen miskennen de ziel en het is dan ook geen wonder dat ze in de stank moeten leven. Mensen hebben verantwoordelijkheden en daar kunnen en moeten ze op aangesproken worden. 

Vergeef ons onze zwakheden eindigt wat plotseling. Dat had misschien wat fraaier gekund, maar ik zal er niet over zeuren. Het is IJlander alweer gelukt om een boek te schrijven dat je achter elkaar uitleest en dat ook nog ergens over gaat. Ik moet het boek maar aan veel mensen cadeau geven. IJlander verdient een veel groter publiek.