111 Hopla's (Judith Herzberg)

Judith Herzberg is een dichteres die meestal niet zingt; ze praat, met niet te harde stem. Maar als ze praat, moet je wel naar haar luisteren en hoe beter je luistert, hoe meer je gegrepen wordt door wat ze zegt. In de loop van de decennia heeft Herzberg met grote regelmaat tegen ons gesproken. Eerder schreef ik over Klaagliedjes en Liever brieven.

Herzberg kan met veel vormen overweg. Soms rijmen haar regels, vaak niet. Soms verdeelt ze in gedicht in strofen, soms niet. Soms schrijft ze lange gedichten, meestal niet. En soms zijn de gedichten wel erg kort. Die gedichten noemt Herzberg 'Hopla's'. Ze haalde er ruim zeventig uit al eerder gepubliceerde bundels en nog een kleine veertig uit ongepubliceerd werk. Samen vormden ze het boekje 111 Hopla's.

Het is een mooi boekje geworden, waarin je heerlijk kunt bladeren om hier en daar een gedicht te lezen. Je kunt ook alle gedichten achter elkaar lezen, maar dan heb je misschien toch de neiging om door te blijven bladeren en de afzonderlijke gedichten te weinig aandacht te geven.

De Hopla's zijn divers. Sommige bestaan uit een observatie. Bijvoorbeeld

Dikke vlieg

Een dikke vlieg botst
     (wil naar binnen)
op het raam. Direct daarop
een kwikstaart
in guirlandevlucht pikt
de verdwaasde tuimelende
nog vóór hij op de grond ligt
op.

Je ziet het tafereeltje voor je, een foto in woorden. Maar dat komt natuurlijk doordat Herzberg het zo precies beschreven heeft. De boog die de kwikstaart beschrijft, kan ze in één woord vatten: guirlandevlucht. En dan dat allenige woordje 'op' waarmee het gedicht eindigt! De regel is er bijna niet, bijna zien we alleen maar wit. De kwikstaart is al weg met zijn dikke vlieg, maar we zien de plek nog waar de vlieg had moeten neerkomen. Een plek ter grootte van het woord 'op'.

Ach, niet elk gedichtje deed me wat, maar dat geeft niet. Er zullen wel weer andere lezers die juist die gedichten eruit pikken. (Ja, ja, zoals een kwikstaart een dikke vlieg, zeker). En misschien hebben sommige gedichten nog wat meer tijd nodig of heb ik voor sommige gedichten meer tijd nodig.

In zijn beknoptheid viel dit gedicht me meteen op:

Na afloop

De cake is voor
de overlevenden.

Het gedichtje is voor mij zowel grappig als triest, wat een mooie combinatie is. Het is vanzelfsprekend dat de cake voor de overlevenden is en niet voor de overledene. Bij wat vanzelfsprekend is, staan we meestal niet stil. We eten de cake, zonder te bedenken dat de overledene er niet van mee-eet.

Soms is de Hopla een gedachte, een inval, soms een observatie, soms iets waar ik niet meteen een woord voor heb. Feit is dat veel van deze gedichten je bijblijven. Ik ben bij het lezen in ieder geval veel oude bekenden tegengekomen. Zo zal het veel lezers vergaan. Bekend is:

De zee

De zee kun je horen
met je handen voor je oren,
in een kokkel
in een mosterdpotje
of aan zee.

En ook:

Bijna nooit

Bijna nooit zie je een vogel in de lucht
zich bedenken, zwenken, terug.

Je herkent ze, maar je leest ze ook opnieuw. Bij de Hopla hierboven vind ik 'bijna nooit' erg voorzichtig. Ik heb het idee dat vogels altijd doelbewust vliegen. En dat rijm 'bedenken, zwenken' zorgt meteen voor iets dansends, een ritme waarop een vogel mooie krullen in de lucht kan maken.

Veel Hopla's getuigen van aandacht. Voor de natuur, voor mensen om je heen, voor je eigen situatie. Het zijn bij uitstek menselijke gedichten, gedichten uit een groot hart. Soms verwarmen ze, soms schrijnen ze.

Zij hoopte zo

Zij hoopte zo zij hoopte zo
dat hij als het beginnen zou
het vreselijk vergeten
zou komen en zou fluisteren
hoe iedereen ook weer heette.

De hele bundel staat dus vol met korte gedichten. Als je doorleest, ben je er zo doorheen. Maar je zult merken dat je teruggrijpt naar het boekje, dit gedicht nog een leest en dat gedicht. En morgen een van die gedichten weer. Kraakheldere gedichten, waar je toch heel lang mee kunt doen. Om met Jeroen van Merwijk te spreken: Dat kunnen alleen de hele groten.

Judith Herzberg, 111 Hopla's. Uitg. De Harmonie, Amsterdam 2014. 120 blz. € 17,50