De geschiedenis van mijn seksualiteit (Tobi Lakmaker)

Eind vorig jaar maakte ik een lijstje van de tien beste boeken van dat jaar die ik niet gelezen had. Bovenaan plaatste ik De geschiedenis van mijn seksualiteit van Tobi Lakmaker. Intussen heb ik het boek gelezen. Goed geschreven, grappig boek. Vooral een eigenwijs boek en dat staat me aan. 

In het boek is Sofie Lakmaker de verteller. Voor in het boek vertelt hij/ze dat ze inmiddels in een praatgroep voor transgenders zit, hoewel hij/ze geen transgender is. Aan het eind, als we iets verder terug zijn in de tijd, vertelt Sofie haar ouders dat ze een afspraak gaat maken bij het VU Medisch Centrum omdat ze meer jongen wil zijn.

Dat is hoe ik het het liefst, formuleer, snap je? Meer jongen. Jongens zelf zijn echt sukkels. Maar gewoon - ietsje meer.

Drie delen

De weg tot dat punt lezen we in het boek, dat verdeeld is, na de proloog, in drie delen: 'De geschiedenis van mijn seksualiteit', 'De geschiedenis van mijn ongelijk' en 'Elias Welverloren'. Deel 1 zou je kunnen zien als de lotgevallen van Sofie in de liefde. In het begin waren haar partners mannen, later ging haar voorkeur uit naar vrouwen. In het tweede deel, dat teruggaat in de tijd, zou de intellectuele geschiedenis moeten verhalen:

Wat ik in dit deel geprobeerd heb te vertellen is een zekere intellectuele geschiedenis, maar dat is mislukt. Ik denk dat je altijd transparant moet zijn over mislukkingen. Het is mislukt, omdat ik almaar weer afdwaal van het intellectuele naar het seksuele. (...)

Jullie zagen net al: ik probeer wel te beginnen over Wittgenstein, maar eindig toch weer bij Georgina Verbaan.

De geschiedenis van mijn seksualiteit is een bijzonder grappig boek. De grappigheid zit niet in de gebeurtenissen, maar in de manier waarop die beschreven worden. De verteller, Sofie, heeft een afkeer van gewichtigdoenerij en dat is al een goed begin. Ze registreert scherp wat kenmerkend is bij anderen en ze kijkt ook scherp naar zichzelf. Misschien krijg je die scherpe blik makkelijker als je het idee hebt dat je een buitenstaander bent, waardoor je dus niet zomaar bij de anderen hoort. 

Ernaast gezeten

Verschillende keren zegt ze dat ze er altijd naast gezeten, zowel naast de jongens als naast de meisjes. Ze heeft een hart dat niemand ziet, zegt ze: 'het hart waar iedereen overheen schijt, omdat het een godvergeten lesbisch hart is.' Op het moment dat ze dat zegt, of eigenlijk uitschreeuwt, laat ze zich wel in dat hart kijken en zegt ze dingen die wezenlijk zijn. Tegelijkertijd observeert ze zichzelf en signaleert ze dat ze op zulke momenten 'dure woorden' gebruikt, zoals 'gadegeslagen'. Een tussenzinnetje, waarin ze dat opmerkt, zorgt ervoor dat wat er gezegd wordt ook meteen minder heftig is.

Misschien dat daarom het verhaal zoveel indruk maakt: de belangrijkste dingen hebben een zekere terloopsheid. Het gaat van tijd tot tijd echt niet goed met Sofie. Ze heeft angstaanvallen, kan soms niet praten of niet slikken en er is een tijd geweest dat ze alles uitkotste. Dat is heftig, maar ze praat erover op een toon als van 'o ja, dat was er ook nog aan de hand.' Het gevolg is dat het daardoor zowel harder aankomt als gerelativeerd wordt. Dat werkt erg goed. 

Arnon Grunberg

In dit boek signaleert Sofie al dat er overeenkomsten zijn met het proza van de jonge Arnon Grunberg. Dat doet ze in het hoofdstuk 'Gele dinsdagen'. Die vergelijking is volgens haar al veel te veel gemaakt, maar terecht is die wel. De manier van vertellen lijkt op die van de jonge Grunberg. Ik moest nogal denken aan Figuranten, misschien omdat ik dat eerder las dan Blauwe maandagen. 

Sommige stijleigenaardigheden komen vaak terug bij Lakmaker. Zo houdt hij van de herhaling. In die herhaling wordt de eerste opmerking vaak algemener gemaakt. Enkele voorbeelden:

Pas toen ik mijn paspoort toonde knikte ze, met een grote frons. Mensen knikken altijd met een grote frons wanneer ze mijn paspoort zien.  

Ik moest toen huilen, en wilde iedereen vermoorden. Als ik verdrietig ben, wil ik vaak iedereen vermoorden.  

Mijn moeder lag in mijn oude kamer, omdat die aan de tuin gelegen is en je dan niet de hele Hummers hoort. In Oud-Zuid hoor je alleen maar Hummers aan de straatkant. 

Generalisering

Door de generalisering krijgen de uitspraken het gewicht van een soort algemene waarheid. Tegelijk zijn het algemene waarheden waar je niet zoveel aan hebt ('Achttienjarigen zijn soms echt heel moe') en dat maakt ze goed te verteren. 

Dat letterlijk herhalen deed Grunberg ook veel. Een voorbeeld uit Figuranten: 

Ze zeggen dat de liefde een gezicht heeft en een mond en ogen, maar dan moet ook het bedrog een gezicht hebben en ogen en een mond. Ook bedrog bestaat alleen voor degene die het wil zien, en er was niet veel dat ik wilde zien, er was maar heel weinig dat ik wilde zien.

Zo gek vind ik het daarom niet dat de stijl van Lakmaker en van de vroege Grunberg vergeleken worden. Veel lezers zullen de overeenkomst wel zien. Dat maakt De geschiedenis van mijn seksualiteit overigens niet tot een minder boek. Je kunt je slechtere voorbeelden kiezen. 

Van deze roman heb ik genoten. Het is een heel grappig boek en dat grappige werkt extra goed, omdat er zoveel op de achtergrond meespeelt dat helemaal niet grappig is. Een moeder die overlijdt, een hoofdpersoon met angstaanvallen die ervaart overal naast te zitten en die het zelf maar moet rooien. Misschien is die achtergrond wel zo ernstig dat je wel grappig moet maken om het leefbaar te houden. 

De lezer aangesproken

De lezer voelt zich meteen bij de kladden gepakt, waarschijnlijk ook omdat die steeds wordt aangesproken, met 'jullie'. Ook worden er vragen als 'snap je?' en 'weet je wel?' gesteld, die al uitgaan van de aandacht van de lezer. Dat is terecht. Ik heb me geen moment verveeld bij deze eigenwijze vertelster. 

Sofie is bezig met schrijven, net als Tobi en ik ga ervan uit dat hij daarmee doorgaat. Ik ben nu al nieuwsgierig naar zijn volgende boek. 

De geschiedenis van mijn seksualiteit is een succes en hopelijk brengt dat Das Mag ertoe het volgende boek iets fraaier uit te geven. Bij dit boek is de omslag (net als bij meer boeken van deze uitgeverij) net te dun, wat het boek iets vodderigs geeft. Een boek is niet alleen maar tekst, het is ook een ding en dat ding mag best wat mooier, passend bij de statuur die Tobi Lakmaker intussen heeft.