Afgestoft: De ziel van de kakkerlak (Leon Gommers)

Via Literom heb ik wat oude recensies opgespoord. Deze keer een bespreking die op 15 februari 2002 gepubliceerd is in het Nederlands Dagblad. Van Leon Gommers heb ik al lang niets meer gehoord. Ik hoorde hem ooit voorlezen bij de presentatie van van een dichtbundel van Victor Vroomkoning. Waarschijnlijk heb ik vrij snel daarna het boek De ziel van de kakkerlak gelezen. 

Van het boek is me niet heel veel bijgebleven. Wel dat het zich afspeelt in de Groningse kraakscene. Daarover ken ik geen andere boeken. En dat ik het goed vond. 

Het boek is, voor zover ik weet, vergeten. Dat is toch jammer. Mocht je het ergens tegenkomen, neem het gerust mee. 

El Alma de la Cucaracha

In de jaren tachtig werd er niet alleen gekraakt in Amsterdam of Nijmegen, maar ook in Groningen. Leon Gommers situeert in die tijd en in die plaats een groot deel van zijn roman De ziel van de kakkerlak. Krakers en ME'ers, een liefde waar een einde aan komt, een zoon en een vader tussen wie het maar niet wil boteren - zo opgesomd lijkt het allemaal niet zo origineel wat Gommers te bieden heeft, maar Gommers heeft zijn stijl, die aan alles glans geeft. 

Hij schrijft zinnen als 'Monica plant haar begroeting koket in mijn gezicht en dat alles ook nog eens met mijn lievelingsstem, een geluid dat over een lichte rasp gaat.' Pure poëzie, een stijl die je met kleine hapjes geniet, steeds je vingers aflikkend. 

In het heden van de roman staat Oskar op het punt in Spanje zijn veertigste verjaardag te vieren. 'Oskarito wordt een kakkerlak van middelbare leeftijd.' Maar belangrijker dan het heden is het verleden, twintig jaar eerder, in Groningen. 

Oskar leeft dan in een kraakpand, maar is binnen de kraakbeweging een buitenbeentje. Hij hoort niet bij de militante kern. Zo lijkt het hem slimmer om bij een uitzetting gewoon het pand te verlaten en na vertrek van de ME weer terug te keren, maar daar is binnen de beweging natuurlijk geen sprake van. Het meisje Sita, van wie hij houdt, ziet hij gaandeweg het verhaal steeds verder van zich af drijven. Zij behoort tot de harde kern. 

De rol van buitenstaander ligt Oskar wel. Hij is een beschouwer, die het liefst de wereld om hem heen registreert met behulp van zijn camera. Veel van wat hij ziet, ziet hij van een afstandje. Alsof hij naar een film kijkt. Niet voor niets is de roman gelardeerd met filmcitaten. Alsof het leven dat je ziet niet echt is, het is maar een voorstelling. 

Oskar raakt betrokken bij de beroemde Catalaanse theatergroep La Fura Dels Baus en uiteindelijk neemt hij ook deel aan een van hun voorstellingen, El Alma de la Cucaracha, ofwel De ziel van de kakkerlak. De vader van Oskar, ME'er met een minachting voor de krakers, had Oskar ooit zo'n ziel toegedicht:

(...) jij hebt de ziel van een kakkerlak. Iedere keer als het licht aangaat vlucht jij naar de eerste de beste plint om erachter weg te kruipen. Jullie krakers hebben dat allemaal. 

Oskar is het tegendeel van zijn vader, maar de definitieve confrontatie blijft uit. Je kunt dat onbevredigend noemen, maar het is wel kenmerkend voor de hoofdpersoon. 

Een van de weinige keren dat Oskar geen buitenstaander, maar een deelnemer is, is het bij een theatervoorstelling, maar juist daarin schuilt de werkelijkheid. De theatergroep treft de ziel van wat de buitenwereld de kakkerlakken noemt. Het meisje Sita, dat hij al vanaf zijn middelbare-schooltijd kent, zit hem echter zo dicht op de huid, dat hij geen buitenstaander kan blijven. Als hij uiteindelijk in actie komt, is dat echter met waarschijnlijk dramatische gevolgen. 

Zijn eerste herinnering is een judowedstrijd met haar. Zo zal hij zijn hele leven met haar worstelen en als hij twintig jaar na hun laatste ontmoeting in Barcelona van iemand een klap tussen zijn schouderbladen krijgt, moet hij nog steeds meteen aan haar denken:

Er was maar één hand die mij, ongeveer twintig jaar geleden, altijd begroette met het goeiedag van de motorrijders waarmee zijn magerzuchtig meisje Sita in een kroeg het jongetje-durfal uithing. 

Juist de keer dat hij in actie kwam, is hem slecht bekomen. Hij had beter een kakkerlak kunnen blijven. 

Ook De ziel van de kakkerlak is niet echt, het is een roman. Mooi geschreven, zodat je het ademloos leest, zoals je je kunt vergapen aan een mooi toneelstuk. En dan weet je je een kakkerlak, wiens ziel getroffen is.