Naima El Bezaz (1974 - 2020) overleden

Foto: Friso Keuris

Naima El Bezaz is overleden. Het bericht overviel me.  

Nietsvermoedend opende ik zaterdagochtend de pagina van Tzum, om te zien of de nieuwste roman van Fleur Bourgonje daar besproken was en toen zag ik het bericht van het overlijden van El Bezaz. De brenger van het droeve nieuws was Abdelkader Benali, die dat deed in twee tweets. In berichten die volgden (bijvoorbeeld bij de NOS en de Telegraaf) werd slechts het eerste van die tweets geciteerd, die halverwege een zin ophield. Haastwerk, vermoedelijk. 

Naima El Bezaz werd 46 jaar oud. Ze heeft met haar werk behoorlijk wat ophef veroorzaakt en heeft ook altijd moeilijk geleefd, in een leven waarin haar van tijd tot tijd depressies overkwamen. Na 46 jaar werd dat leven blijkbaar te zwaar. 

Debuut

In 1995 debuteerde El Bezaz met de korte roman De weg naar het noorden. Het boek staat niet in mijn boekenkast, zie ik. Mogelijk heb ik mijn exemplaar mee naar school genomen om het op te nemen in de klassenbibliotheek. 

Wanneer las ik het boek? Niet meteen in 1995, vermoed ik, maar ook niet heel lang erna. Toen het in een scholierenreeks verscheen (1998?) had ik het al gelezen. Ik heb het ook veelvuldig aan jongeren aangeraden. 

In De weg naar het noorden wordt de onmachtige situatie van een migrant geschetst die illegaal in Europa verblijft. Hij wordt uitgebuit en kan daar niets tegen doen, omdat hij daartoe niet in de positie is. Altijd dreigt hij verraden te worden. 

Waar het allemaal op uitloopt, lees je in het slot van het boek. Wie de epiloog gelezen heeft, snapt wat er aan de hand is in de proloog. 

De weg naar het noorden is maar een dun boekje, maar het is wel een belangrijk boek. Ten eerste omdat het door veel (jonge) mensen gelezen is. Het boek zal ongetwijfeld mensen aan het denken hebben gezet. Ten tweede omdat het over een onderwerp gaat waarin daarvoor nog niet zo veel geschreven was in de Nederlandse literatuur. 

Heftige reacties

Het boekje zat goed in elkaar en was helder geschreven. Toch bracht mij dat er niet toe om haar volgende boeken te lezen: Minnares van de duivel (2002) en De verstotene (2006). Die riepen beide heftige reacties op. De verhalen in Minnares van de duivel waren vrijmoedig op het gebied van de erotiek. Zowel uit het orthodoxe christendom als de orthodoxe islam werd gereageerd, zeker nadat El Bezaz zich uitgesproken had in een tv-programma. 

In De verstotene verkent de hoofdpersoon zowel de heteroseksuele als de homoseksuele liefde. Uiteindelijk wordt ze zwanger van een Joodse man. Ook nu kwamen er bedreigingen binnen. Indertijd zijn ze mij ontgaan. Blijkbaar was ik met andere dingen bezig, las ik andere boeken, andere schrijvers. 

In 2008 verscheen Het gelukssyndroom. Layla is obsessief op zoek naar het geluk, maar glijdt weg in een depressie. Ongetwijfeld zit er veel van de schrijfster in dit personage, maar El Bezaz heeft fictie gemaakt van haar leven. Soms kun je via de verbeelding de werkelijkheid beter overbrengen dan wanneer je alleen de feiten geeft. 

Vinexvrouwen

In 2010 verscheen Vinexvrouwen en in 2012 Meer vinexvrouwen. Naima El Bezaz tekende hierin de mensen in de wijk waarin ze woont. Ze sprak daar ook over op tv. Het was haar bedoeling, zei ze, om de witte mensen vanuit vooroordelen te beschrijven, zoals ook vaak gebeurt met mensen met een migratieachtergond. 

Dat veroorzaakte ophef, doodsbedreigingen zelfs. Dat is natuurlijk naar, maar aan de andere kant zocht El Bezaz ook de aandacht. Welke aandacht dan ook. Dat bleek uit een documentaire, die ik niet eens zo lang geleden zag. 

Beide boeken heb ik niet gelezen. Ik had het idee dat ze literair niet zo interessant waren. Sociologisch mogelijk wel. Binnen het oeuvre passen deze boeken wel. El Bezaz was vaak aan het uitzoeken welke positie ze nu had, tussen witten, tussen gelovigen en ongelovigen, tussen hetero's en homo's, tussen vinexbewoners. Je zou daarbij enige onzekerheid kunnen vermoeden, maar ze leek vaak juist zeker van zichzelf en ze kon overtuigend ruziemaken. Maar misschien is dat ook een manier om om te gaan met onzekerheid. 

Laatste roman

In dienst bij de duivel (Ik heb steeds de neiging om te typen In dienst van de duivel) verscheen in 2013. Ik schreef erover in 2019. Dat kun je hier lezen. Het gaat over een schrijfster die bij een glossy gaat werken. Het boek leest aardig door, maar het is geen goede roman. Het zou de laatste roman zijn die El Bezaz publiceerde. 

Rond de tijd dat ik schreef over In dienst bij de duivel heb ik nog een tv-item over de schrijfster bekeken. Ik kan niet meer terugvinden wat dat geweest moet zijn. Wel herinner ik mij haar moeite om haar leven aan de gang te houden, het zoeken van de controverse en daar dan weer de gevolgen van moeten dragen. 

Naima El Bezaz is er niet meer. Wat zal er van haar oeuvre overblijven? In ieder geval haar debuut, vermoed ik, al wordt het op dit moment minder vaak op scholen gelezen dan twintig jaar geleden. Ze zal ook wel bekend blijven vanwege haar boeken over vinexvrouwen, maar ik weet niet of mensen die nog gaan lezen. Ik vrees van niet. 

(De foto van Naima El Bezaz is welwillend afgestaan door de fotograaf, Friso Keuris, bij wie ook het copyright berust).