Zwarte Piet racistisch? (Zwart en wit 1)

Elk jaar wordt er in de Sinterklaastijd wel een beetje gemopperd over Zwarte Piet. Zo´n zwarte knecht van een witte klaas zou racistisch zijn. Dit jaar was voor mijn gevoel het debat veel heftiger dan in voorgaande jaren. Zo was er een uitzending van  Debat op 2 waar de emoties hoog opliepen.

Nu de Sint weer naar Spanje vertrokken is en de gemoederen wellicht enigszins bedaard zijn, is het misschien tijd om in alle rust over deze zaak nog eens wat na te denken.

Tegenstanders van Zwarte Piet beroepen zich op de herkomst. Het lijkt wel duidelijk dat Zwarte Piet zijn uiterlijk gekregen heeft met als voorbeeld de moor, die we bijvoorbeeld ook nog als gaper tegenkomen bij drogisterijen. Gapers waren er al vanaf 1500.

J.A. Alberdingk Thijm schrijft in 1850 in een boekje dat hij Potgieter cadeau geeft een opdracht in de vorm van een dialoog tussen ‘St. Niklaas’ en ‘Pieter-mê-knecht’. Het is hetzelfde jaar dat Jan Schenkman het boek Sint Nicolaas en zijn knecht uitbrengt. Daarin heet de knecht overigens nog geen Piet.

Dezelfde Alberdingk Thijm schrijft in 1884 in het dagblad De Amsterdammer een jeugdherinnering: een strooiavond in 1828 waarbij ook ‘een kroesharige neger’ present is, die ook weer door Alberdingk Thijm ‘Pieter me knecht’ wordt genoemd. Deze gegevens ontleen ik aan een nieuwsbrief van het Meertens Instituut.

In een tijd waarin de slavernij in Nederland nog niet afgeschaft is, lijkt zo'n 'kroesharige neger' een stereotypering. Hij is de knecht, de ondergeschikte en sommigen zullen zelfs zeggen: de slaaf.

De voorstanders van Zwarte Piet halen hun schouders op over de herkomst. Die telt voor hen niet. Op dit moment heeft Piet voor hen niets met racisme te maken. Piet is niet meer een dom knechtje, maar een moderne manager, betogen ze, zonder wie de wat suffige Sint niets is. Volgens hen heeft het bestaan van Zwarte Piet absoluut geen kwetsende bedoeling.

Beide partijen hebben gelijk: iemand die nu het sinterklaasfeest viert, heeft niet de bedoeling een vorm van racisme uit te dragen en tegelijkertijd zit er op zijn minst wat verdachts aan de herkomst van Zwarte Piet. Voorstanders en tegenstanders hebben het over verschillende zaken en zullen dus ook niet tot elkaar komen.

Je kunt je afvragen wat het zwaarst moet wegen, de herkomst of de bedoeling. Het is de discussie die ook opsteekt als het over vloeken gaat. Als iemand bewonderend zegt: ‘Jezus, wat mooi!’ moet hij dan gekapitteld worden omdat hij de naam van Jezus misbruikt, of gaat het om de intentie, die immers niet verkeerd is? En wat als hij niet letterlijk ‘Jezus’ zegt, maar ‘jemig’ of ‘jeetje’? Hoe verder het afdwaalt van de oorsprong, hoe lastiger het wordt om er een eventueel probleem in te zien.

En wat als je je nu nooit bewust bent geweest van de afkomst? Gesteld dat onze stropdas afkomstig zou zijn van het feit dat slaven met een strop om de nek moesten lopen, zodat ze gemakkelijk opgehangen zouden kunnen worden, zouden wij dan moeten weigeren een das te dragen?

Voor welk gezichtspunt je ook kiest (herkomst of intentie), feit blijft dat er blijkbaar mensen oprecht gekwetst zijn door het feit dat Zwarte Piet er is. Natuurlijk kun je zeggen dat die mensen niet zo gevoelig moeten zijn of niet zulke lange tenen moeten hebben. Maar in hoeverre is het een keuze om je gekwetst te voelen? En in hoeverre kun of moet je rekening houden met elkaar?

Ik hou van een lekker stukje vlees, maar als ik een vegetariër als gast aan tafel heb, hou ik daar natuurlijk rekening mee en serveer ik geen karbonaden. Het is ook heel gebruikelijk om te vragen of iemand bezwaar heeft, voordat er een sigaret opgestoken wordt. Geen probleem, kleine moeite. Maar ik drink wel koffie als ik een theedrinker te gast heb en schenk mezelf ook een glas wijn in als mijn gast om een sapje vraagt. Blijkbaar maak ik een afweging in wat vervelend is voor de gast en wat niet.

Toch zijn er heel wat mensen die zich bij Zwarte Piet niet afvragen of zijn optreden storend is voor anderen, maar verdedigen ze hem met hand en tand. Ik heb ook de neiging om in de zwarte knecht van Sinterklaas vooral iets onschuldigs te zien. Maar waarom eigenlijk?

Misschien wel omdat we allemaal met Zwarte Piet zijn opgegroeid, in alle onschuld, want in alle onwetendheid. We willen loyaal blijven aan het onschuldige kind dat we ooit waren en willen niet met terugwerkende kracht schuld laden op de schouders van dat kind of van onze ouders. Dat is begrijpelijk.

Maar zoals we onze eigen goede bedoelingen serieus nemen, zouden we ook de emoties van van tegenstanders serieus moeten nemen. Ook als we elkaars opvattingen niet delen, zouden we op zijn minst begrip kunnen hebben voor elkaar.