Ik dank u voor uw aandacht! (Toon Kortooms)

Ooit kreeg mijn moeder van haar broer, ome Ab, het boek Help! De dokter verzuipt... cadeau. Het was een boek van Toon Kortooms, dat uitkwam in 1968 en verfilmd zou worden in 1974. Ik vermoed dat de film er nog niet was toen mijn moeder het boek kreeg en dat ik nog op de lagere school zat. Ik las het en genoot erg van dokter Angelino, die misschien wat grof in de mond was (in ieder geval volgens mijn moeder), maar die een hart van goud had. Van die Kortooms moest ik maar eens meer lezen.

In 1971 ging ik naar de middelbare school en op de mavo had men een heuse bibliotheek. Zoiets was er niet bij ons in het dorp. Ik vroeg boeken cadeau op mijn verjaardag, las de oude jeugdboeken van mijn ouders en leende boeken bij een neef en een nicht. Die hadden er aardig wat, maar daar raakte ik toch doorheen. En nu waren er ineens planken vol boeken waaruit ik kon kiezen! 

Sommige titels herinner ik me nog steeds, zoals De adelaar van het negende van Rosemary Sutcliff en Tragedie in Toulouse van Jan Overduin. Er waren ook boeken van Kortooms en die heb ik allemaal gelezen: Beekman en Beekman, Mijn kinderen eten turf, Parochie in de Peel, Mijn oom Theodoor, De zwarte plak - deze titels in ieder geval. 

Leuke boeken, vond ik. Maar later raakte Kortooms wat meer uit zicht. Eind jaren zeventig werd ik lid van een boekenclub (ECI) en begin jaren tachtig van nog zo'n club (NBC). In een van de catalogi werd de nieuwe Kortooms vermeld, Onze Leo (1985). Die bestelde ik, maar uiteindelijk viel het boek me tegen. Ik was intussen meer geboeid door een ander soort schrijvers. 

Maar toen ik bij een kringloop Ik dank u voor uw aandacht! (1988) zag staan, nam ik het toch mee. Het zwierf een paar jaar door mijn huis, tot ik het toch ging lezen. Dat kan bij dit boek prima in kleine stukjes. 

Optredens

Kortooms heeft in zijn leven veel opgetreden. Hij las voor en vertelde uit en over zijn werk voor allerlei zalen en zaaltjes. Toen hij besloten had daarmee te stoppen, maakte hij dit boek, met voorvallen die hij in al die jaren had meegemaakt. Kortooms is geboren in 1916, dus hij was de zeventig al gepasseerd toen hij dit boek schreef. 

Veel van de boeken van Kortooms waren een succes. Op de Wikipediapagina staat dat Beekman en Beekman de best verkochte roman ooit in Nederland is (met een verwijzing naar een artikel in Trouw) en dat Help! De dokter verzuipt... anderhalf jaar nummer 1 op de bestsellerlijst stond na de verfilming. Dat lijkt me een sterk verhaal. 

Kortooms verwoordt dat als volgt: 

'Help, de dokter verzuipt!' was het meest verkochte boek in het jaar 1969. Het stond negentien maanden lang op de lijst van de bestsellers - een half jaar achtereen op de eerste plaats.

Maar verkoopsucces was blijkbaar niet genoeg voor Kortooms. Hij had ook graag literaire erkenning gehad. In Ik dank u voor de aandacht! beschrijft hij dat een meisje het boek over de dokter niet op de literatuurlijst mocht plaatsen: 

'Nee,' zei de lerares schamper, 'laat de dokter maar verzuipen!' Waarop het meisje reageerde met: 'Laat Toon Kortooms maar schrijven!'

Uit het woord 'schamper' blijkt al hoe Kortooms over die lerares dacht. De reactie van het meisje zou zomaar die van de schrijver kunnen zijn. Het lijkt erop dat hij haar als spreekbuis gebruikt. 

Jantje Terlouw

Sommige schrijvers uit de grote literatuur deden aardig tegen Kortooms en dat vermeldt hij uitgebreid. Als iemand minder aardig is, krijgt hij het in dit boek breed uitgemeten. 

Ik zag Jantje Terlouw, die kinderboeken schrijft sinds hij uit de politiek is verdwenen.  (...) Ik zag vele collega's. Mij zagen ze niet zitten, figuurlijk althans. Terlouw slaagde erin mij volkomen te negeren, terwijl toch mijn nieuwe boek speciaal bij deze gelegenheid ten doop was gehouden. Ik ben niet haatdragend en wens Jantje nog veel succes in zijn schrijverscarrière.

Het denigrerende 'Jantje' was niet nodig geweest, maar Kortooms kan het niet laten. Hij zegt er ook nog bij dat hij niet haatdragend is, maar de lezer weet beter. 

Vaak doet Kortooms bescheiden en vriendelijk, maar op zijn vriendelijke manier plaatst hij zich wel vaak boven anderen.  Vaak sprak hij op bijeenkomst van verenigingen, bijvoorbeeld vrouwenverenigingen.

Ze kunnen zo aandoenlijk zijn, de bestuursleden, de voorzitsters en de secretaressen! En de penningmeesteressen niet te vergeten, met wie ik meestal wat flirtte, omdat je het uiteindelijk van haar moet hebben en krijgen! Gewoon ontroerend zijn de vrouwen als ze het verslag van de vorige bijeenkomst voorlezen, het bondslied zingen en door ziekte afwezige leden memoreren. Het komt allemaal recht uit het hart.

Successen meet Kortooms breed uit. Heel vaak zijn mensen blij verrast als ze bij een ontmoeting ontdekken dat hij de bekende schrijver is en daar reageert hij dan weer gepast bescheiden op. Zijn vergissingen en stommiteiten meldt hij trouwens ook. 

Soms zijn dat mooie verhalen, die Kortooms smakelijk vertelt, in andere gevallen zijn het voorvallen in de categorie 'je zou erbij geweest moeten zijn'. Maar meestal is het allemaal wel aardig om te lezen. Soms is de manier van vertellen een beetje oubollig, maar het boek is intussen dan ook meer dan dertig jaar oud. Kortooms zou tegenwoordig bijvoorbeeld niet meer wegkomen met de manier waarop hij vrouwen beschrijft. 

Verongelijktheid

En tussen de succesverhalen door zit er toch geregeld iets van verongelijktheid. Antoon Coolen komt ook uit de Peel en wordt wel erkend door de literatuur en Kortooms niet. En dan worden die twee ook nog wel eens verward, zegt Kortooms. Hij zou graag de erkenning hebben die Coolen blijkbaar genoot. 

De lezers van Kortooms snappen maar niet waarom de grootheid van de schrijver maar niet gezien wordt. Daarover vertelt hij graag.

Een journalist die, ondanks het succes, Help! de dokter verzuipt... niet gelezen heeft, krijgt 'een snoeiharde tik op zijn vingers van een schrijver van ingezonden brieven: 'Als een boek herhaaldelijk op de lijst van bestsellers staat en u verzuimt het te lezen, dan bent u geen goed journalist!' 

Dat wil Kortooms natuurlijk graag zelf zeggen, maar hij laat het iemand anders doen. Hij wil heel graag geprezen worden en complimenten laat hij zich graag aanleunen. Kritiek doet hij af als 'kleinzielige jaloezie.'

Zelfingenomen

Ik dank u voor uw aandacht! is best aardig om te lezen, maar de zelfingenomenheid die de schrijver onder vriendelijkheid tracht te verbergen, zit soms wel in de weg. Blijkbaar had hij dat zelf wel in de gaten, want aan het begin van het boek schrijft hij:

Eén ding spreken wij af, lieve mensen! Zoek in dit boek alstublieft geen eigendunk of eigenwaan van de schrijver. Benjamin Disraeli zei het al: 'Een schrijver die over zijn eigen boeken spreekt, is bijna even erg als een moeder die over haar eigen kinderen praat!' Het is een klein kunstje de auteur van een zogenaamd 'ik-boek' te verdenken van opschepperij of aanverwante eigenschappen. Doet u mij dat verdriet niet aan, want het is nergens en nooit mijn bedoeling de ijdeltuit uit te hangen. 

Dat Kortooms die bedoeling niet heeft, wil ik nog wel aannemen, maar het valt wel op dat hij het vaak met zichzelf getroffen heeft, juist als hij bescheiden over zichzelf spreekt. 

De liefhebbers van het werk van Kortooms zullen ongetwijfeld genieten van de onderhoudende manier waarop hij vertelt. En dokter Angelino zal ik nooit vergeten.