En mijn vader waande me dood (Noël Ummels / Liesbeth Waijers)

In de graphic novel En mijn vader waande me dood blijft Noël Ummels dicht bij zijn eigen leven. Hij vertelt het verhaal over zijn vader en daarmee ook het verhaal over zichzelf. Op het schutblad van het boek staan foto's van vader, afgewisseld met tekeningen van die foto's. Daarmee schuiven verhaal en werkelijkheid al over elkaar. We hebben te maken met een autobiografisch verhaal, waarin de schrijver de ik-figuur is. 

Als die zes jaar oud is, overlijdt zijn moeder aan een hersenbloeding. Hij is de jongste uit het gezin. Boven hem zijn er zussen van negentien, negen en zeven jaar oud. De oudste zus neemt veel van de zorg voor het gezin over. 

Maar vader is niet stabiel. Hij is, zoals dat dan genoemd wordt, manisch-depressief. Uiteindelijk wordt het een zaak voor de kinderbescherming. Het jongetje wordt uit huis geplaatst en komt later bij een pleeggezin terecht. Vader raakt wat meer op een afstand. 

Opnames

Met die vader gaat het intussen niet goed. Hij wordt in zeventien jaar tijd maar liefst vijfentwintig keer opgenomen, soms vrijwillig, vaak gedwongen. Dan beschikt de officier van justitie dat Pierre Ummels 'wegens krankzinnigheid' moet verblijven in 'een gesticht voor krankzinnigen'. 

Noëls contact met vader is meestal ongemakkelijk en soms ziet hij hem heel lang niet. Zelfs zo lang, dat vader op een gegeven moment denkt dat zijn zoon overleden is. Als de verteller een vriendin krijgt, wordt het wat makkelijker: zij legt gemakkelijk contact en vader wordt zelfs gevraagd als getuige bij het huwelijk. Daar komt hij vervolgens niet opdagen. 

Als vader overleden is, is het verhaal voor de zoon niet af. Pierre is in de oorlog dwangarbeider geweest in Duitsland. Wat is daar toen gebeurd? Dat wil de zoon uitzoeken. Ook vraagt hij het dossier van zijn vader op bij de psychiater die hem behandeld heeft. Die is van Duitse afkomst en blijkt zelf ook te worstelen met zijn verleden. 

Ingehouden toon

En mijn vader waande me dood is een strip, met hier en daar wat tekstballonnen, maar het grootste deel van het verhaal wordt verteld in de tekstblokken. Meestal is de verteller aan het woord, die op ingehouden toon vertelt. Dat werkt goed.

Onder die ingehouden toon, die min of meer reporterend is, voel je de emotie. Die hoeft dan niet meer expliciet gemaakt te worden. De wat afstandelijke toon past ook bij de relatie met de vader. Ook daar is er afstand, ook uit zelfbehoud, en daaronder zit de betrokkenheid. 

In dit boek over zijn vader zoekt Noël Ummels uit wie zijn vader was en hoe hij zo geworden is. Vader is er niet meer fysiek, maar hij is niet verdwenen en Ummels haalt hem naar zich toe door over hem te vertellen. De vader wordt getekend met zijn prettige, maar vooral ook met zijn moeilijke kanten. 

Scherpe observaties

Ummels observeert scherp en die aandacht verraadt de liefde waarmee het verhaal verteld wordt. Overal is de toon mild, ook ten opzichte van anderen, zoals de pleegouders. Die mildheid heeft de verteller ook nodig ten opzichte van zichzelf, die hij trouwens net zo scherp observeert. 

En mijn vader waande me dood is het verhaal van een zoon die na de dood van de vader alsnog probeert de afstand tot hem te verkleinen. Zo probeert hij hem recht te doen. Een van de hoofdstukken eindigt met:

Je vraagt je af hoe hij het zolang heeft volgehouden? Nou, dat vragen wij ons ook af, maar achteraf zijn we er wel blij om. Achteraf, want het was voor niemand een pretje, en zeker niet voor hem. 

Tekeningen

De tekeningen in dit boek zijn van Liesbeth Waijers. Ze zijn gemaakt in een wat naïeve stijl. Al op de eerste pagina valt op dat het perspectief niet klopt. Blijkbaar is dat niet zo belangrijk. De tekeningen zijn in ieder geval dienend aan het verhaal. Doordat er geen kleur gebruikt is, dringen de afbeeldingen zich niet op. Dat past bij de ingehouden toon waarop het verhaal verteld wordt. 

De structuur van het papier waarop de tekeningen gemaakt zijn, is vrij grof. Die zie je door het zwart en grijs heen. Daardoor zijn de zwartvlakken niet massief en blijft er lucht in de tekeningen. In de meeste tekeningen is er weinig detaillering, wat ze snel 'leesbaar' maakt. Daardoor ben je als lezer nog meer gericht op de tekst, het verhaal. 

Een enkele keer trekken de tekeningen wat meer de aandacht: bijvoorbeeld door de spuit in de arm die steeds terugkomt, de verwijzing naar het beroemde werk van Munch en door de plaatjes die helemaal gevuld worden met pilletjes, om te laten zien dat de behandeling van vader voornamelijk bestaat uit het toedienen van medicijnen. 

Niet somber

En mijn vader waande me dood gaat soms over zware dingen, maar het wordt niet op een sombere manier verteld. Soms is er ironie en altijd is er aandacht voor de alledaagsheid van de gebeurtenissen. De dingen gebeuren nu eenmaal en de verteller wil er geen drama van maken, ook als ze soms wel dramatisch zijn. Altijd blijft het voor de lezer draaglijk. Het is een mooi persoonlijk verhaal geworden en een inkijkje in de psychiatrische zorg in de vorige eeuw. 

Titel: En mijn vader waande me dood

Tekst: Noël Ummels

Tekeningen: Liesbeth Waijers

Uitgeverij Personalia, 2023; 120 blz. € 19,95 (hardcover)

Andere strips over vaders:

Vrijwillig dood (Steffen Kverneland)

Kraut (Peter Pontiac)

Scherpschutters (Michiel van de Pol)