De atlas van overal (Deniz Kuypers)

Geen enkel leven staat op zichzelf. Als je geboren wordt, ben je de laatste schakel in een lange keten van voorouders. In hoeverre bepaalt je dat? Dat onderzoekt Deniz Kuypers in De atlas van overal. (2021)

Het gaat hem vooral om zijn vader, met wie hij eigenlijk geen contact heeft. Vader is geboren en opgegroeid in Turkije. Kuypers duikt in diens voorgeschiedenis, waarbij enkele generaties teruggaat. 

Er is in het verleden heel wat gebeurd: de grootvader van de verteller werd vermoord, zijn vader kwam in de gevangenis terecht en ging uiteindelijk naar Nederland, waar hij een nieuw bestaan opbouwde. Hij trouwde met een Nederlandse vrouw en er kwamen twee kinderen: Suzan en Deniz. Deniz is naar Amerika verhuisd. Ook hij heeft twee kinderen, een dochter van vier en een zoon van twee. 

Verbeelding

Veel van wat er met zijn vader en diens voorgeslacht is gebeurd, is niet precies bekend bij de verteller. Hij vult de open plekken in met zijn verbeelding. Er is een vader in de werkelijkheid, maar die wordt door deze manier van vertellen een personage. Waarschijnlijk klopt niet alles met hoe het gebeurd is, wat niet wil zeggen dat het verhaal daardoor minder waar geworden is. 

Vader houdt er een opmerkelijk liefdesleven op na. Hij heeft nog een vrouw en kinderen in Turkije. In de zomer gaat hij daar enkele maanden heen. Kuypers onderzoekt wat het vaderschap van zijn vader inhoudt en vraagt zich af in hoeverre dat doorwerkt op zijn eigen vaderschap: geeft hij door wat er in de loop der generaties steeds aan de hand is geweest?

In het boek schrijft hij:

Elk woord heb ik verzonnen. Dit boek kan evenzogoed een portret zijn van mezelf, de vader die ik ben voor mijn kinderen, onbegrijpelijk en angstaanjagend.

Misschien gaat De atlas van overal dan ook meer over vaderschap, dan over de vader. Maar het is zeker een zoektocht naar de vader. Die vader wordt zo eerlijk mogelijk getekend, dus ook in zijn ongemakkelijke kanten. 

Dat heeft blijkbaar ook gevolgen voor de werkelijkheid buiten het boek, want na het verschijnen van deze roman hebben de ouders van Kuypers het contact met hem verbroken. Dat staat in de roman die hij daarna schreef, Zing voor me morgen (2023). 

Liefdevol

Maar het voortdurende verbeelden van wat er met de vader gebeurd kan zijn, komt toch vooral liefdevol over. Kuypers kruipt in het hoofd van zijn vader, die zelf ook een verbeelder is, een dichter. De wereld waarin vader leeft als hij nog jong is, wordt mooi opgeroepen, door de zintuiglijke manier waarop Kuypers die beschrijft. 

De roman is verdeeld in twee delen: 'Rusteloosheid' en 'Eindeloosheid'. De rusteloosheid heeft de verteller gemeen met zijn vader, daartegenover staat de eindeloosheid:

Als het verhaal van mijn vader er een van rusteloosheid is, dan moet daar een verhaal van eindeloosheid tegenover staan, iemand die altijd op dezelfde plek bleef en daar gelukkig was.  

Eerlijk gezegd komt die tegenstelling niet zo heel erg uit de verf, maar dat lijkt me vergeeflijk. De inzet is hoog in deze roman, waarbij de fictie een middel is om de werkelijkheid te leren kennen en om jezelf te leren kennen. Uiteindelijk wil de verteller een verhaal hebben waarin ook hij past en waarin het gedrag van de vader te verklaren is. 

Dus als ik schrijf dat de zon opkwam en de toppen van de beregen deed gloeien als het metaal toen mijn vader Trabzon bereikte, dan kan dat fictie zijn, maar ik wil het geloven. Om het beeld dat ik van mijn vader heb compleet te maken. 

Verhaal

Een leven is een verhaal. Het is een reeks gebeurtenissen waarvan we een verhaal maken, zodat het een lijn lijkt die naar het heden leidt. Daarmee manipuleren we de werkelijkheid. Wat Kuypers doet in De atlas van overal doen we eigenlijk allemaal. Hij had alleen het nadeel dat hij niet altijd alle informatie had.  

Uiteindelijk bezoekt hij zijn vader om hem het een en ander te vragen. Dat is een beladen bezoek en het is de vraag wat het nog kan opleveren als je je verhaal al voor een goed deel rond hebt. In ieder geval heeft het een boek opgeleverd. 

Het volgende boek lijkt een logisch vervolg: daarin schrijft Kuypers over zijn moeder. In dat boek heb ik ook wel zin, maar er ligt nog heel veel dat ik even voor laat gaan.