De heilige Rita (Tommy Wieringa)

In de stad gebeurt het allemaal. Daar is de dynamiek, daar zijn de interessante mensen, daar moet je zijn. Tenminste dat lijkt te spreken uit veel literaire werken. Maar er is ook literatuur van het dorp, het platteland, de traagheid, de broeierigheid soms. Gerbrand Bakker bijvoorbeeld, Franca Treur, Jan van Mersbergen. En nu ook Tommy Wieringa.

Die neemt ons in De heilige Rita mee naar een dorpje, Mariënveen, in het noordoosten van Nederland, vlakbij de Duitse grens, waar Paul Krüzen, bijna vijftig jaar oud, woont met zijn vader. Er zijn in het dorp enkele Chinezen komen wonen, er is een Happytaria, maar verder is er niet veel te beleven. Een enkele keer staat het dorp eventjes in de belangstelling, als een inwoner ver komt bij het tv-programma X-factor, maar als aan de kandidaat gevraagd wordt wat hij echt wil, zegt hij: 'Noar 't westen.'

Paul is in het dorp geboren en opgegroeid en kent de mensen om zich heen. Hij trekt veel op met Hedwiges Geerdink, die vanwege zijn hoge stem ook wel Pietje Piep wordt genoemd. Het is een eenzaat die een kruidenierswinkeltje drijft dat niet kan concurreren met de supermarkt. Veel toekomst zit er niet in het zaakje.

Je zou kunnen zeggen dat het hele dorp weinig toekomst heeft. Ik moest sterk denken aan Hoe God verdween uit Jorwerd van Geert Mak, dat ook de teloorgang van een dorp laat zien: verdwijnende middenstand, jeugd die voor zichzelf geen toekomst meer in het dorp ziet.

Ook Paul heeft eigenlijk nauwelijks toekomst. Hij woont alleen met zijn vader. Moeder is er ooit vandoor gegaan met een Rus, die in 1975 met zijn sproeivliegtuigje neerstortte in het maisveld bij hun huis. Paul heeft geen kinderen. Al in het eerste hoofdstuk werpt hij een blik vooruit:

Negenenveertig jaar waren ze nu in elkaars leven, zijn vader en hij. Op een dag niet ver van nu zou hij alleen achterblijven in de Saksische boerderij op de Muldershoek, waar hij tot vreemdheid en gesprekken met zichzelf zou vervallen. 

Soms gaan Paul en Hedwiges naar de vrouwen, bij Club Pacha, net over de grens. Een van de vrouwen daar is Rita, aan wie Paul ooit een medaillon van de heilig Rita heeft gegeven, patrones van de hopeloze gevallen.

Laurens Steggink, met wie Paul als kind bevriend was, is eigenaar van Club Pacha. Hij deugt duidelijk niet: hij heeft 'geen biografie maar een strafblad'. Paul krijgt het met hem aan de stok en moet op zijn hoede zijn, evenals Hedwiges, die bevestigd heeft dat hij miljonair is, toen hem dat gevraagd werd en rekening moet houden met mensen die uit zijn op zijn geld.

Hedwiges en Paul zijn steeds meer bedacht op gevaar en ze bewapenen zich zelfs. We hebben dan al het vermoeden dat het slecht zal aflopen, zeker als ze niet meer naar Club Pacha kunnen. Deze hopeloze gevallen hebben dan vermoedelijk geen hulp meer te verwachten van de heilige Rita.

De gedachte aan een noodlot of aan voorbestemd zijn, is sterk in De heilige Rita. Al in het begin van het boek lezen we over Paul:

Hij had gedachten over jagen en gejaagd worden. In de schaduw van de bomen hield hij zich onzichtbaar en bemoeide zich nergens mee. Alles moest zijn loop hebben. In het leven van de dieren, in dat van hemzelf, Paul Krüzen - meer haas dan kraai. Solitair levend prooidier. Hazenhart. 

Paul lijkt voorbestemd tot prooi en kun je ooit je bestemming ontlopen? De haas geeft op een gegeven moment de strijd tegen de kraai op.

Hij drukte zich sidderend tegen de grond. Het was tijd, en de tijd bediende zich van een zwartgerokt snaveldier.  

Maar Paul wil zich niet zonder slag of stoot bij zijn bestemming neerleggen:

Je moest je plaats in de voedselketen kennen, dacht hij. Je plaats in de voedselketen, en jezelf wapenen. 

Dat wapenen doet Paul letterlijk, maar ook door van tijd tot in de Bijbel te lezen. Op een gegeven moment hoort hij Psalm 23, waarop zijn reactie is:

Godsvertrouwen, dacht hij, en een Walther P38.

Het leven van Paul is bepaald door het neerstorten van de Rus in 1975. In het heden is er ook weer een Rus, die samenwerkt met Laurens Steggink. Zal die ook zijn leven bepalen?

Het verdwijnen van de moeder is een duidelijk markeringspunt in Pauls leven. Hij geeft er zichzelf  ook nog de schuld van. Hij was het die aan zijn moeder vertelde dat de Russische piloot vertrok. Als hij dat niet gezegd had, was moeder misschien niet achter hem aan gegaan.

Misschien dat op het platteland de dingen meer gaan zoals ze gaan. In de natuur heb je roofdieren en prooidieren, de seizoenen volgen elkaar met ijzeren regelmaat op en de mens komt terecht in een leven waar hij maar moeilijk uit kan. Je kunt je wapenen, maar je hebt een plaats in de voedselketen. Ergens boven je hangt een roofdier dat het moment afwacht waarop het kan toeslaan. En er is geen heilige Rita die iets voor je kan doen.

Wieringa heeft met De heilige Rita een sterke roman toegevoegd aan zijn oeuvre. Je ontkomt niet aan de sfeer in het dorp dat zo weinig toekomst heeft, dat zelfs de Chinezen er niet blijven. Maar sommige mensen horen er en komen er niet weg. Zoals de jagers zeggen:  ''n Hazen wil schötten wörden woar at he geboren is.'


Meer over Tommy Wieringa op Bunt Blogt:
De dood van Murat Idrissi
Dit zijn de namen
Een mooie jonge vrouw
Portret van een heer