Als fervente podcastluisteraar loop je tegen allerlei soorten informatie en amusement op. Zo belandde ik ook, min of meer bij toeval, bij 'Lopen met Lebowski', waarin de schrijfster Elly Biesters werd geïnterviewd tijdens een wandeling in Heerewaarden. Daar speelt haar roman Ongemakkelijke mensen zich af.
Meteen wist ik dat ik dat boek wel wilde lezen. Ook ik groeide, zij het wat eerder, op in een dorp dat ik als overzichtelijk ervoer. Heerewaarden is in de roman wel erg overzichtelijk: er staat zelfs een keurig plattegrondje voor in het boek, waaruit blijkt dat het dorp uit slechts enkele straten bestaat. Het land van Maas en Waal is op die plek bijzonder smal: Heerewaarden past net tussen de twee rivieren in.
Ongemakkelijke mensen begint in april 1987. Daarna volgt er een fiks deel dat zich tien jaar daarvoor afspeelt en daarna krijgen we nog hoofdstukken over mei, augustus en september 1987.
Met de datering is Biesters trouwens niet zo precies. Ze noemt de hit die Vader Abraham had, samen met Pierre Kartner. 'Vorig jaar' staat er. Dat was in 1974, zodat het betreffende hoofdstuk zich dus in 1975 moet afspelen. Maar de kinderen kijken op tv naar George en Mildred, een programma dat pas in oktober 1978 in Nederland op de buis kwam.
Eigenlijk doet dat er ook niet toe. Biesters toont ons een dorpsgemeenschap zoals die er in de tweede helft van de jaren zeventig uit moet hebben gezien. Het gaat om die gemeenschap en de grotere geschiedenis speelt zich op de achtergrond af. Zo werd er in 1977 een trein gekaapt bij De Punt. Dat wordt slechts zijdelings vermeld en dan vooral door de reactie van opa te geven, die krachtige maatregelen wil: 'we moeten ze bij de lurven vatten, en meteen.' Opa neemt in een brede zwaai ook de voetballer Tahamata mee in zijn betoog.
De grootvader is de meest markante figuur in Biesters' roman. Hij teert op zijn visserijverleden, toen hij nog op zalm viste. Altijd heeft hij een klein knuppeltje bij zich en aan ieder die hem voor het eerst ontmoet, vraagt hij of die persoon weet hoe je een zalm 'krimp' slaat. Grootvader is een weerbarstige man, een van de 'ongemakkelijke mensen' uit de titel, en dat maakt hem intrigerend.
Aan het begin en aan het eind van het boek zien we opa in zijn nadagen. Hij heeft zowel iets ergerlijks als iets aandoenlijks in zijn stoerdoenerij, die zijn kwetsbaarheid niet kan verbergen. Het is al een tijdje geleden dat ik Ongemakkelijke mensen las, maar de grootvader is de figuur die mij het duidelijkst bijgebleven is.
Dat zal niet alleen komen door zijn daden, al zijn die ook opmerkelijk genoeg. Zo is opa ervan overtuigd dat hij aan de minister duidelijk kan maken wat er moet gebeuren, waarna hij ook daadwerkelijk naar Den Haag gaat. Biesters laat de grootvader zo praten, dat je meteen weet wat voor soort persoon het is. Opa vertelt bijvoorbeeld het volgende aan de taxichauffeur:
Op een goeie dag voeren we op de Rijn bij de Lorelei, ge weet wel tussen Koblenz en Wiesbaden en wat dinkte gij? Unne zeehond in de netten! Unne zeehond, ik zweer het. Zo'n mooi geticheld beestje, met van die stippen. Hij had z'n buik al vol meej vis, de vuilik. Ik heb hem kapot geknuppeld en overboord gedonderd. Ja, dat was wat, joh...Zo'n passage heeft altijd effect: opa noemt de zeehond eerst 'een mooi geticheld beestje', maar vlak daarna een 'vuilik' en daarna volgt het doodknuppelen van het dier. Dat komt hard aan, juist doordat er eerst iets positief over de zeehond is gezegd.
De verteller is een meisje, een 'derke', zoals het in het dialect heet. Zij is degene die zich een weg moet zoeken naar de volwassenheid, te midden van die krachtige figuren. Ze heeft ogen en oren open staan en registreert scherp wat er om haar heen gebeurt.
Een duidelijke verhaallijn ontbreekt in het middengedeelte. Natuurlijk zijn er wel ontwikkelingen, maar meer zijn het schetsen, die samen een inkijk geven in het dorpsleven en dus in het leven van het meisje dat de vertelster is. Biesters is wel vergeleken met Franca Treur, die in Dorsvloer vol confetti eenzelfde manier van vertellen heeft. Bovendien beschrijven beide auteurs een plattelandsgemeenschap.
Eigenlijk heb ik de verhaallijn niet zo gemist, zoals ik die bijvoorbeeld ook niet miste in Pier en oceaan van Oek de Jong. Ongemakkelijke mensen roept een wereld voor je op waar je doorheen kunt wandelen, waar je deel van kunt uitmaken, terwijl die wereld in de werkelijkheid buiten het boek al niet meer bestaat en er alleen nog in woorden is.
Dit debuut van Elly Biesters lijkt me zo'n boek dat geschreven moest worden, een boek waar je van af moet, omdat je het altijd hebt meegedragen. Biesters heeft dat op een goede manier gedaan. De vraag is wel wat er nog meer gaat volgen. Nog een keer over dezelfde gemeenschap, maar dan met een andere verhaallijn? Auteurs als Maarten 't Hart en Jan Siebelink hebben dat wel gedaan. Franca Treur schreef eerst een roman en een verhalenbundel die een andere setting hadden en kwam met Hoor nu mijn stem weer terug in de wereld van haar debuut, maar dan krachtiger. We moeten afwachten hoe Biesters dat gaat doen. Dit derke zal haar weg wel vinden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten