Gezien de feiten (Griet Op de Beeck)

Haar boeken zijn breed verspreid, maar tot gisteren had ik nog nooit iets gelezen van Griet Op de Beeck Ik herinner me wat gepruttel bij het verschijnen van Vele hemels boven de zevende (2013): zo'n journalist die zich aan de literatuur waagde, kon dat wel wat zijn? Ik besloot het boek niet meteen te kopen en ook de boeken die daarna verschenen (Kom hier dat ik u kus 2014, Gij nu 2016 en Het beste wat we hebben 2017) kocht ik niet, hoewel er veel goeds over werd geschreven.

Wel keek ik naar de uitzending van Zomergasten waarin Griet Op de Beeck de geïnterviewde gast was en dat vond ik heel aangenaam. Ik vond haar bovendien een sympathiek mens. Ik begrijp dat ze bij het verschijnen van haar laatste roman bij De wereld draait door is geweest, maar dat programma zie ik eigenlijk nooit.  Naar aanleiding daarvan kreeg ze heel wat bagger over zich heen. Het had te maken met 'hervonden herinneringen' aan incestgebruik. Of dat soort herinneringen bestaat, is geen uitgemaakte zaak, begrijp ik, wat niets afdoet aan het persoonlijke leed. Het lijkt me dat het mij niet past in dezen een oordeel te hebben en zeker niet over de persoon Op de Beeck.

Maar nu heb ik een boekje van haar, het Boekenweekgeschenk Gezien de feiten, en ik heb het nog gelezen ook. De ontvangst was niet mals: zowel in NRC, de Volkskrant als De Groene bleef er weinig van het boekje heel. Ondermaats vond men het. Ik begon dus te lezen met niet al te hoge verwachtingen, met in mijn achterhoofd J.C. Bloem: 'Alles is veel voor wie niet veel verwacht'. Dan zou het alleen maar mee kunnen vallen.

De hoofdpersoon in Gezien de feiten is de 71-jarige Olivia, net weduwe, na een lang huwelijk met Ludo, dat zeker niet ideaal was. Dus als Ludo overleden is, voelt ze zich vooral opgelucht. En schuldig vanwege die opluchting. Ze besluit opruiming te houden in haar leven, spullen weg te doen die ze niet meer om zich heen wil en in te gaan op de suggestie van een hulporganisatie om mee te gaan naar een project in Afrika. Haar dochter Roos is daar nogal sceptisch over, maar dat houdt Olivia niet tegen.

In Afrika ontmoet ze Daniel en tussen hen bloeit iets moois op. Ook hierbij heeft dochter Roos haar bedenkingen, waarbij schoonzoon Sander probeert af en toe wat te sussen.

Tot zover gaat het nog wel met Gezien de feiten. Wel is vanaf het begin de karaktertekening nogal zwart-wit: op de begrafenis zijn er bijvoorbeeld alleen maar mensen die inadequaat reageren. Er is ook een broer van Olivia, maar die blijkt in de rest van het boek geen rol meer te spelen. Er zijn overigens meer verhaallijnen die er een beetje los bijhangen. Roos kan geen kinderen krijgen, waarbij ze al een heel traject achter de rug heeft en uiteindelijk besluit ze om niet een kind te adopteren. Waarom weten wij dit? Welke rol speelt dat in de rest van het boek? Mij werd het niet duidelijk.

Roos komt bezorgd over, maar toch vooral onsympathiek, wat getemperd wordt door Sander. Ik weet wel dat je in een boek van beperkte omvang niet alle karakters kunt uitdiepen, maar een beetje nuance had toch wel gemogen.

In de tweede helft van het boek neemt Op de Beeck verschillende keren grote stappen tussen de hoofdstukken door. Mijn benen waren soms te kort om die stappen te volgen. Ik had steeds het idee dat er dingen overgeslagen werden.

Wat wel aan de orde komt, wordt vaker vaag aangeduid dan beschreven. En als iets wel concreet wordt aangeduid, wordt er niet altijd wat mee gedaan. Dat Olivia zich schuldig voelt over de opluchting die ze ervaart na het overlijden van haar man, wordt wel genoemd, maar we merken er verder weinig van.

En wat te denken van deze passage?

Ze had dat ene gerecht gemaakt dat haar broers zo lekker hadden gevonden, dat had ze alleen nog maar in de oven hoeven schuiven. Maar ze had te veel zout gebruikt dit keer, en het was nog een beetje te koud geweest, vond ze. 

Waarom wordt het gerecht niet genoemd? Ik had me er best iets bij willen voorstellen. En nu blijkt ineens dat ze geen broer heeft, maar 'broers', die verder in het boek geen rol spelen. Ze heeft blijkbaar ooit voor hen gekookt, maar ook die gelegenheid speelt verder geen rol. Ik had het idee dat ik een overbodige passage aan het lezen was.

Misschien houdt Op de Beeck dingen met opzet vaag. Zo weten we niet naar welk Afrikaans land ze gaat en ook niet wat daar aan de hand is. Maar soms had ik toch wel een beschrijving willen hebben die concreet is.

Dat het daar in Afrika niet allemaal jofel gaat, is duidelijk. Maar ineens is er geen verkeer meer mogelijk van het Afrikaanse land naar België:

Er is nog geen officiële hongersnood, maar ge ziet ook daar de gevolgen van de klimaatverandering en ze zitten met de opvang van al die mensen uit de buurlanden, waardoor het er daar ook zit aan te komen. En dan zwijg ik nog over het geweld in de regio, de corruptie, de mensenrechten die worden geschonden.

 Het is een hele waslijst. Maar waarom hebben we dan bij het bezoek van Olivia aan Afrika daar zo weinig van gemerkt? En wat is er dan toch de oorzaak van dat opeens een Afrikaan niet meer zijn land uit kan? In de passage hierboven wordt als eerste reden de klimaatverandering gegeven, maar die zal niet zo acuut zijn dat ineens de grenzen dichtgegooid zijn.

Het lijkt wel of het de schrijfster geen bal interesseert wat er aan de hand is. Ze had het nu even nodig dat de grenzen dichtblijven en ze doet een graai in de zak met 'vreselijke dingen'. Er had ook een epidemie kunnen zijn, een aardbeving, een sprinkhanenplaag.

Plichtsgetrouw heb ik Gezien de feiten uitgelezen, maar ik was mentaal al wel afgehaakt. Eigenlijk interesseerde het mij niet meer wat er nu met Olivia zou gebeuren. Ze had de ingeving kunnen krijgen om een ruimtereis naar Mars te maken of een bordeel te starten; ik zou er niet meer van opgekeken hebben. Het tweede deel van het boek komt bedacht over; de schrijfster krijgt het niet voor elkaar de gebeurtenissen logisch op elkaar te laten volgen.

Zo is in Afrika alle hulp nodig, maar als Daniel drie maanden lang een plezierreisje wil maken naar België kan hij zomaar gemist worden en het kan ook nog deels op kosten van de hulporganisatie. Dat kwam even beter uit voor het verhaal. De lezer denkt: 'Het zal wel' en haalt zijn schouders op. Deze lezer althans.

Griet Op de Beeck komt sympathiek op mij over bij optredens op radio en televisie en ik gun haar als schrijfster alle goeds, maar Gezien de feiten is geen goed boek. Ik weet dat het schrijven van een Boekenweekgeschenk altijd een haastklus is en dat verklaart de mankementen misschien voor een deel, maar het verontschuldigt die niet. Er zijn immers genoeg betere en zelfs goede Boekenweekgeschenken geschreven. Niets meer aan te doen. Gezien de feiten is een misser.