Zorg

Column, voorgelezen op een debatavond over de zorg.

Gerard Reve schreef een gedicht dat hij opdroeg aan de Zusters van Liefde te Weert:

Roeping

Zuster Immaculata die al vier en dertig jaar
verlamde oude mensen wast, in bed verschoont,
en eten voert,
zal nooit haar naam vermeld zien.
Maar elke ongewassen aap die met een bord: dat hij
vóór dit, of tegen dat is, het verkeer verspert,
ziet ’s avonds reeds zijn smoel op de tee vee.
Toch goed dat er een God is.

Het gedicht is gepubliceerd in een bundel die in 1973 verscheen. Zuster Immaculata heeft werkelijk bestaan en ze werkte dus in de zorg. Naast haar zijn er nog heel wat mensen in die sector werkzaam. Sommigen van hen zijn vanavond hier aanwezig.

Ik heb het vermoeden dat Zuster Immaculata nooit sprak over haar ‘cliënten’. Het waren mensen die aan haar zorgen waren toevertrouwd en geen cliënten die het product zorg van haar afnamen. Ze deed haar werk met haar hele hart. Niet voor niets heet het gedicht ‘Roeping’.

Waarschijnlijk geldt dat voor veel mensen die in de zorg werken. Ze sloven zich uit voor hun medemensen, proberen ze te helpen, te ondersteunen, te informeren. Kortom, ze dragen zorg voor hen. Of dat nu kraamzorg of ouderenzorg is, mantelzorg of thuiszorg, jeugdzorg of gehandicaptenzorg. Als ik mensen spreek die werken in een ziekenhuis of een verzorgingshuis, vertellen ze me over hun beroep, vaak met een betrokkenheid die me doet vermoeden dat het ook hier om een roeping gaat.

Ze zien nooit hun naam vermeld, hun gezicht verschijnt niet op de tv, schreef Gerard Reve. Maar ik vermoed dat Zuster Immaculata daar ook helemaal niet op zat te wachten, net zoals de mensen die nu in de zorg werken. Als ik ze hoor klagen, is dat niet omdat ze geen aandacht krijgen en ook niet vanwege het geld (al zouden ze natuurlijk best wat meer willen verdienen). Wel zouden ze wat minder onder druk willen werken. Van tevoren is namelijk bepaald hoeveel minuten ze over elke handeling mogen doen en even rustig bijpraten met hun patiënten is er dan niet meer bij. Ze willen zorgdragen, maar ze moeten productie leveren. De zorg is verzakelijkt. Niet door degenen die er werken, maar door de managers en door de politiek.

In de politiek geldt het primaat van de economie: alles wordt in geld uitgedrukt. Dat geldt overigens niet alleen voor de zorg, maar voor zo ongeveer alle beleidsterreinen. Ik heb sterk de indruk dat er niet in de eerste plaats gevraagd wordt wat er nodig is op een bepaald gebied, maar hoeveel er bezuinigd kan worden. Dan wordt er gekeken op welke manier het goedkoper kan en pas daarna worden er argumenten bedacht die ons ervan moeten overtuigen dat dit toch echt de beste maatregelen zijn.

Natuurlijk snap ik dat de overheid op de kosten moet letten, maar economische argumenten mogen volgens mij nooit de eerste argumenten zijn als het om zorg voor de medemens gaat. Als een van onze geliefden, een kind of een ouder bijvoorbeeld, hulp nodig heeft, geven we die, zonder uit te rekenen of ons dat niet te veel kost, laat staan dat we zouden nagaan of het ons iets oplevert. We willen voor hen zorgen.

Dat lijkt de overheid niet meer te begrijpen. Daar denkt men in geld. Een duidelijk voorbeeld daarvan lijkt mij het zogeheten mantelzorgcompliment. Als iemand voor bijvoorbeeld een familielid of een buurman zorgt, wil de overheid laten merken dat ze dat waardeert. En die waardering wordt uitgedrukt in geld, een bedrag dat eenmaal per jaar kan worden aangevraagd voor één mantelzorger per patiënt. Het heet een compliment, maar het wordt niet spontaan gegeven. Je moet het aanvragen door het invullen van een formulier.

Het zal best aardig bedoeld zijn, maar het berust op een misverstand. Belangrijke dingen in het leven zijn namelijk niet in geld uit te drukken. De liefde van je partner, je ouders, je kinderen; de bevlogenheid van een docent die je zoveel mogelijk wil leren; en ook de betrokkenheid van de mensen in de zorg, de zusters Immaculata, die hun hart willen volgen, die willen omzien naar hun medemens.

Op deze mensen moeten we zuinig zijn en niet alleen omdat we misschien ooit zelf van hun zorgen afhankelijk zullen zijn. Belangrijker is dat zij onze samenleving menselijk en dus leefbaar houden. Ze doen belangrijk werk en het zou mooi zijn als iedereen dat aan hen liet merken. Anders voelen ze zich, voor je het weet, niet meer dan een kostenpost. Take care.