De man zonder ziekte

De Zwitser Samarendra Ambani (Sam) is geestelijk en lichamelijk gezond. In tegenstelling tot bijvoorbeeld zijn zus, die in een rolstoel zit en eigenlijk liever dood wil. Op een gegeven moment beseft Sam dat hij, als man zonder ziekte, ondertussen wel eens wat terug mag doen. Hij heeft tot nu toe alleen maar ontvangen of genomen, het wordt tijd dat hij gaat geven.

Sam is de hoofdpersoon in De man zonder ziekte van Arnon Grunberg. Hij is een jonge, ambitieuze architect en hij wil een genereuze architect zijn. Hij wil geen architectuur meer die boven de mensen staat, maar die naast de mensen staat, wat dat dan ook moge zeggen.

Hij reist naar Irak, omdat hij tot in de finale van een ontwerpwedstrijd is geraakt. De opdracht was: een operagebouw voor Bagdad. Maar bij die reis gaat alles mis: uit zijn koffer blijken zijn spullen verdwenen te zijn en zijn contactpersoon, Hamid Shakir Mahmoud wordt gedood. Sam wordt verdacht van spionage en wordt opgesloten en gemarteld. Hij brengt het er levend vanaf.

Bij een volgende reis, naar Dubai, wordt hij ook gearresteerd. De aanleiding lijkt iets kleins: Sam neemt deel aan het verkeer terwijl hij alcohol heeft gebruikt. Bovendien treft men drank aan in zijn auto. Drank is verkrijgbaar, maar ook verboden.

Lang denkt Sam dat hij snel vrij zal komen, maar degenen die hem vasthouden zijn van meer op de hoogte. Ze verwijten hem een dubbelleven. Hij is niet naar Dubai gekomen voor de bouw van een bibliotheek, maar hij is een spion. Ze zijn op de hoogte van zijn contacten met figuren die verdacht zijn. Het lukt Sam niet om hun duidelijk te maken wat zijn werkelijke intenties zijn. Zijn waarheid is een andere dan de hunne.

Het is geen vrolijke wereld die Grunberg ons tekent. Je kunt mooie ideeën hebben, je kunt een genereuze architect willen zijn, maar dat is niet genoeg. Dat is alleen maar jouw werkelijkheid. Om je heen zijn er mensen die de feiten anders interpreteren, waardoor ze een andere waarheid hebben. Daardoor bestaat de waarheid eigenlijk niet meer. Dat merkt Sam ook tijdens de ondervragingen.

De waarheid, zoveel begrijpt hij, kan verkeerd worden uitgelegd. Er zijn mensen die uitsluitend de ongunstigste interpretatie van de waarheid hanteren en tegen die mensen moet je liegen.

Ook voor zijn werk heeft dat besef gevolgen. Als architect heb je dan natuurlijk ook niet meer te maken met objectieve ruimten, maar alleen met interpretaties van die ruimten.

Als lezer leven we met Sam mee. We zien hoe hij vervuld is van goede bedoelingen en hoe dat niet telt. Hij zal zijn ondergang tegemoet gaan. Hij hoopt dat zijn advocaat het onheil af kan wenden, maar een advocaat kan niet het lot wijzigen dat op iemand te wachten ligt. Voor de advocaat is dat een troost:

De advocaat leeft op en begint weer te ijsberen. 'Je hebt gelijk,'zegt hij. 'Dit is jouw lot. Dat is zonder meer waar. Jouw lot. En ik heb er geen verandering in gebracht. Ik heb het gelaten wat het was.'

Uiteindelijk blijkt hij net zo machteloos tegenover zijn lot te staan als zijn zus, die in een rolstoel zit en zich niet zelfstandig kan douchen. Sam is net zo afhankelijk van anderen.

Sam kan alleen zichzelf wat verwijten, vindt hij: dat hij te naïef is geweest, dat hij niet genoeg vooruitgedacht heeft. Dat juist hem dit moest overkomen. Goed, hij lijkt op een Aziaat (zijn vader kwam uit India), maar hij is een Zwitser. Zwitserland heeft geen vijanden. Daarom was hij ook onbekommerd naar Dubai gereisd. Waar geld problemen kan oplossen, bestaat geen werkelijk gevaar, dacht hij. Maar dat was alleen zo in zijn werkelijkheid. Anderen denken daar anders over.

De dingen lopen zoals ze lopen en als nietig mensje heb je daar nauwelijks invloed op, lijkt Grunberg in De man zonder ziekte ons duidelijk te willen maken. Wat een kwaliteit lijkt, of een voordeel (het feit dat je gezond bent) kan ook een nadeel voor je worden, een handicap. Zijn ondervragers zien de bijnaam 'de man zonder ziekte' zelfs als de schuilnaam waaronder hij opereert. Zelfs iets als zijn gezondheid werkt tegen hem. Alles kan tegen je gebruikt worden, dat is wel duidelijk.

Kijk dus maar uit. Maar ook dat zal niet helpen. Volgens Grunberg, in ieder geval.

Morgen weten we of Grunberg met deze roman de Gouden Uil wint. Ik vermoed dat hij Tommy Wieringa of Peter Terrin niet zal verslaan.