De kant van Ada (Peter Middendorp)

Vorig jaar, bij de mondelinge Staatsexamens, stond het boek op verschillende boekenlijsten: De kant van Ada van Peter Middendorp. Eerlijk gezegd had ik nog niet van deze roman gehoord. Ik zocht gauw op waarover die ging, zodat ik er vragen over kon stellen. 

Middendorp schreef in 2014 de roman Vertrouwd voordelig, waarin een vestiging van Blokker een belangrijke rol speelt. Ook daarover las ik pas een hele tijd later, maar het leek me wel een boek dat ik wilde lezen. Daarvan is het nog niet gekomen, maar het plan leeft nog. 

Marianne Vaatstra

In 2018 verscheen Jij bent van mij, een roman gebaseerd op de moord op Marianne Vaatstra. Zij werd in 1999 verkracht en vermoord. Ze was op haar fiets op weg van Kollum naar het huis van haar ouders in Zwaagwesteinde. In de zoektocht naar de dader werden bewoners van een nabijgelegen AZC verdacht, al waren daar geen sterke aanwijzingen voor. 

Het duurde lang voordat de echte dader bekend werd. Minister Ernst Hirsch Ballin gaf de aanzet tot een wet die de mogelijkheden voor DNA-onderzoek moest verruimen. Die wet kwam er in 2012 en in datzelfde jaar werd Jasper S. opgepakt, die zich vrijwillig voor het onderzoek had opgegeven. 

In Jij bent van mij wordt het verhaal verteld vanuit de dader, het personage Tille. Jij bent van mij is een roman, maar wel gebaseerd op de werkelijkheid, waarbij we bij Tille Jasper in ons achterhoofd kunnen houden. 

Hetzelfde onderwerp pakt Middendorp op in De kant van Ada, dat verschijnt in 2024. Maar daarin wordt het verhaal verteld vanuit de echtgenote van Tille, Ada. 

Toen ik het boek ging lezen, snapte ik ook waarom verschillende leerlingen het op de lijst hadden gezet. Een belangrijk argument kan geweest zijn dat het snel leest. Het boek telt 172 bladzijden, maar er is veel wit op de pagina's. De tekst houdt een beetje het midden tussen proza en poëzie. Zo ontbreken punten aan het eind van de meeste zinnen. 

Indeling

Het boek is verdeeld in een proloog ('Voor'), drie delen (2010, 2021, 2022) en een epiloog ('Na'). Ik citeer de proloog (een bladzijde in het boek) volledig om een indruk te geven.

Mensen praten wat af

Je ziet haast geen mond die dicht is

Ze hebben van alles te bespreken

De stemmen dringen door tot in mijn eigen huis, mijn keuken, woonkamer

In de badkamer hoor je ze soms ook

Op de lange termijn, als je langer naar de stemmen luistert, hoor je dat het eigenlijk maar één geluid is.

Eén wolk, één geheel

En dan denk ik weleens: waarom mag mijn stem daar niet bij?

Zou het koor daar nou echt anders van gaan klinken?

Dat merkt toch niemand

Ik zing toch niet vals

Ik praat toch niet hard

Arrestatie

Deel I begint met een terugblik op de arrestatie van Tille. Het gezin (Tille, Ada en de kinderen Friso en Suze) zat op een zondagavond bij elkaar toen de politie kwam. Het is al dertien jaar geleden dat Rosalinde vermoord is. 

Opeens zag ik wat er was gebeurd

Dertien jaar had ik niet geweten dat ik het wist

Maar toen ik de politie zag, begreep ik plotseling dat ik het al die tijd had geweten

Dat Tille de dader zou kunnen zijn, wist Ada wel, maar het was tegelijkertijd iets wat ze niet wou weten. Ze had zo goed mogelijk doorgeleefd, zonder de mogelijkheid onder ogen te zien.

De nacht van de moord zocht Tille toenadering tot haar in bed, maar ze wees hem af. Daarop verliet hij het bed en was de hele nacht weg. Erkennen dat hij de dader is, is ook erkennen dat haar afwijzing misschien een aanleiding is geweest en dat is nogal pijnlijk. Ook als je weet dat wat dan ook de moord nooit verontschuldigt en dat Tille volop verantwoordelijk is. 

Ada neemt een deel van de schuld op zich is ('ik wist dat hij gevoelig is voor afwijzing'), al weet ze dat ze niet schuldig is. 

Misbruik

Zij heeft een moeilijke jeugd gehad, waarin ze misbruikt werd door haar stiefvader. Ze heeft er alles aan gedaan om haar kinderen een goed leven te geven. 

Je weet precies wat kinderen nodig hebben, je hebt het zelf gemist

De gewone dingen, liefde, aandacht, veiligheid

Vooral dat laatste. Veiligheid daar begint het mee

Dat zeg ik tenminste altijd, dat is mijn ervaring

In bed met je stiefvader heb je niets aan liefde en aandacht

Na de arrestatie krijgt Ada veel hulp en aandacht van de buurt. Het bedrijf moet gerund worden en de buren nemen meteen die taak op zich. Ada wordt met zorg omringd. 

In deel II is het 2021. De gezinsleden zijn naar elkaar toe getrokken. Net als het dorp, nadat Rosalinde vermoord is, is het gezin hechter geworden nadat Tille uit het gezin is. Tilles commentaar op de stille tocht die er indertijd voor Rosalinde is geweest:

De snelste manier om een eenheid te smeden van een verzameling losse individuen, zegt hij, is om er eentje tussen weg te nemen. 

Suze

Na de arrestatie vraagt Ada zich af of Tille zich ooit vergrepen heeft aan Suze, voor wie hij altijd wel een raar soort belangstelling had. Als er wel iets gebeurd is, is zij weer tekortgeschoten.

Ik heb zelf gezien hoe het was, ik was erbij

Ik heb altijd mijn best gedaan

Maar wat ze ook doet, dat moet je goed begrijpen

Hoe ze ook haar best doet

Een moeder kan nooit de gaten dichten die een vader heeft geslagen

Intussen is Suze getrouwd met Freddie en heeft een dochter, Klaasje, op wie Ada op donderdagen past. Ada bezoekt Tille trouw. Intussen is de houding van de dorpelingen veranderd: niet alleen Tille, maar ook Ada is uitgekotst. 

Ik bedacht dat ik De vrouw die de honden eten gaf (2014) niet heb gelezen. In die roman van Kristien Hemmerechts is de hoofdpersoon gebaseerd op de vrouw van Marc Dutroux. Het boek was al verschenen toen Middendorp De kant van Ada schreef. Er zouden parallellen kunnen zijn, maar die kan ik niet beoordelen. Het boek van Hemmerechts zet ik ook op mijn  lijstje. Lijst. 

Binnenkort vrij

Deel III speelt zich af in 2022. Suze zegt tegen Ada dat ze het over Tille moeten hebben. 

Nou ja, zegt Suze, zo heel verontwaardigd meteen, dat begrijp je toch wel, waarom we het over papa moeten hebben. Dat hoef ik toch niet uit te leggen: binnenkort komt hij vrij

Wat moet er dan gebeuren? Daarover heeft Ada het nog niet met Tille gehad. Die zal de indruk hebben dat hij zo weer bij Ada kan gaan wonen. Dat zou het beeld van het dorp bevestigen. 

Hoe kom je daar nu weer bij

Denk je dat nou echt?

Natuurlijk wist ik dat niet

Zoiets kun je helemaal niet weten, dat je man zoiets doet, dat kun je je helemaal niet voorstellen

Er zijn niet zo heel veel meer mensen die dat nog geloven, mam

Eerlijk gezegd gelooft bijna niemand het meer

Ze kunnen zich niet voorstellen dat je er niks van hebt gemerkt

Als je al zo lang samen bent, dan weet je dat toch?

De schuld, die Ada zo moeilijk van zich af kan schuiven, schuiven anderen gemakkelijk naar haar toe. Uiteindelijk heeft ze ooit aan haar moeder verteld dat haar stiefvader haar misbruikte, maar dat wilde moeder niet horen: 

Wil je dat ik ongelukkig doodga?

Laat die man met rust!

Op twee manieren is de situatie van toen te vergelijken met de situatie waarin Ada zich nu bevindt. Weer wordt ze in een positie van (mede)schuldige gemanoeuvreerd. Maar ze heeft ook de positie van haar moeder die niet wil weten wat haar man gedaan heeft, omdat ze zich dan ook schuldig zal gaan voelen. 

Beslissing

Suze zegt het duidelijk:

En Suze, ze zegt: Pa en ma zijn één, mama

Pa en ma zijn één, het is heel simpel

Als je bij hem blijft, keur je zijn daden goed

Er wordt een beslissing van Ada verwacht en ook dat ze die met Tille bespreekt, maar Ada vindt het moeilijk om daar helder met Tille over te praten, zelfs om het onderwerp ter sprake te brengen. Ook daarin lijkt ze in een ondergeschikte positie te verkeren. Doordat je steeds in het hoofd van Ada zit, snap je hoeveel strijd ze moet leveren. 

In de epiloog ('Na') blijkt ze het dan toch voor elkaar gekregen te hebben om afstand te nemen van Tille en voor haar eigen plek te kiezen. Dat overviel me eigenlijk tijdens het lezen. Het voelde alsof er snel naar een positief slot afgewikkeld moest worden. Fijn voor Ada, maar het was voor het eerst dat De kant van Ada me niet helemaal overtuigde. Maar misschien wil iedereen wel dat het met Ada, die al zoveel heeft meegemaakt goed afloopt en heeft Middendorp haar dat maar gegund. Dat is begrijpelijk, maar ik hou wel enige twijfel. 

De kant van Ada is een fraai boek en ik snap wel dat het jongeren aanspreekt. Je volgt de gedachten van Ada en je ziet hoe moeilijk ze het heeft. Niet alleen door wat Tille gedaan heeft, maar ook al door het verleden dat ze met zich mee sleept. Het is een complexe vrouw in een complexe situatie. Maar daar heeft Middendorp glashelder over geschreven.