Op 17 december 2022 overleed Hedwig Selles. Ze werd 54 jaar. Ik hoorde het in een aflevering van de podcast De Rotterdamse School (en aanverwante zaken), als een klein, terloops berichtje. Een week later werd, in de volgende aflevering, het nieuws nog een keer gebracht. Blijkbaar waren de podcastmakers alweer vergeten dat ze het al gemeld hadden. Het nieuws werd net zo terloops en kort gebracht als de vorige keer.
Het ging al langer niet goed met Selles. Ze had een leven van ziekenhuizen en klinieken achter de rug, vooral door haar anorexia. Een tijdje terug zei ze nog in Trouw dat ze dacht dat ze de Kerst wel ging halen, maar dat de artsen dat nogal optimistisch vonden. Ze heeft de kerstdagen niet meer beleefd.
Een tijdje daarvoor was haar eerste roman gepresenteerd, Niet mijn lichaam, waarvoor veel belangstelling was. Hedwig was een fanatiek gebruiker van de mail en ze had een uitgebreid netwerk. Een roman was iets nieuws voor haar. Daarvoor publiceerde ze dichtbundels. Hier schreef ik over de bundel Wie hier binnentreedt.
Niet mijn lichaam las ik al een tijdje geleden, toen lezen nog zonder problemen ging. Maar daarna kreeg de spanning vat op me. Die liet me van moeheid op de bank ploffen en inslapen, sloeg de boeken dicht die ik opende en stond met gespreide armen voor me als ik me in de richting van mijn laptop bewoog. Van schrijven over deze roman kwam het dus niet.
Nu ben ik zover dat het schrijven weer gaat, maar ja, waar ging het boek ook alweer over? Ik merk dat veel details mij ontgleden zijn, maar misschien is dat niet erg. Hopelijk heb ik de kern onthouden.
Carlotta
Hoofdpersoon in de roman is Carlotta Meier. Als het boek begint is ze nog een scholier. Thuis gaat het niet allemaal even prettig en het lukt haar niet om relaties goed te houden. Dat begin van het boek is sprankelend geschreven: heel fris, met een stijl die de aandacht trekt. Op een gegeven moment gaat het bijvoorbeeld over een dikke duif en even later wordt pas duidelijk dat het hier over Carlotta's oma gaat.
Verderop in de roman neemt Selles grotere stappen door de tijd. We blijven Carlotta volgen en zij blijft boeiend, maar de verhaallijn lijdt er wel onder en de opbouw is niet altijd evenwichtig. Daarom heb ik Niet mijn lichaam wel met interesse en ook met plezier gelezen en ik erken dat er veel goeds in staat, maar dat maakt het voor mij nog niet tot een goed boek zonder meer.
Op de eerste bladzijde krijgt Carlotta bezoek van iemand die aangeduid wordt als 'het herderinnetje'. Dat kort karakteriseren van een persoon gebeurt vaker (bijvoorbeeld 'de danseres'). Dat doet me denken aan Delphine Lecompte, wier Beschermvrouwe van de verschoppelingen het beste boek was dat ik in 2021 las. Ook zij grossiert in dit soort karakteriseringen.
Stijl
Je merkt wel meteen dat Selles een heel eigen stijl heeft, waardoor je rechtop gaat zitten: in haar beschrijvingen gebeurt van alles. Ze vermeldt belangrijke zaken terloops, heeft onverwachte associaties, legt verbanden waar weinig anderen die zien en zorgt er zo voor dat je als lezer steeds alert bent. Misschien hoort het bij een dichteres dat er zoveel aandacht is gaan zitten in de stijl.
Enkele voorbeelden: 'De kliniek was als een kalifaat in verval toen ik er arriveerde.' Of: 'de man die dacht dat je alles en iedereen kon worden, zelfs een profvoetballer of een aannemer.' En: 'Mijn iemand niemand buurman had een verleden dat stonk als een natte geitenboerderij.'
Nog veel meer zinnetjes heb ik tijdens het lezen aangestreept. Het zijn zinnetjes waarvan ik me nauwelijks kan voorstellen dat ik ze bij welke andere schrijver dan ook zou kunnen tegenkomen.
Geloof
Carlotta is een complex figuur. Ze gaat steeds minder eten, maar dat wordt niet als een probleem gepresenteerd, maar meer als een omstandigheid, als iets dat nu eenmaal gebeurt. Ze heeft steeds gedachten die met het geloof te maken hebben, waardoor haar situatie een kosmische dimensie krijgt.
God is heel vaak in haar gedachten, maar hij is niet bij voorbaat een helper of een vriend. Ze heeft een complexe relatie met hem en met Jezus. Maar ze kan hen ook als verklaring voor haar handelen gebruiken. Als Jezus gezegd heeft dat een mens niet bij brood alleen leeft, geeft dat een reden om niet of in ieder geval heel weinig, te eten.
Carlotta heeft ook een schuldgevoel, niet alleen over dingen die ze gedaan heeft of nagelaten heeft, maar ook over het feit dat ze bestaat: 'Omdat ik geboren ben. En daarna in leven bleef.' Dat zit heel dicht tegen een soort zondebesef aan. Carlotta heeft ook vaak het idee dat ze een offer moet brengen, wat ook al aan religie doet denken.
Rituelen
Soms brengt ze handelingen in verband met riten. Wat haar in de kliniek overkomt, noemt ze het ritueel van de verplichte spijziging. Ook haar dwanghandelingen zou je een soort rituelen kunnen noemen: vaste vormen waaraan je je vasthoudt om de werkelijkheid te ordenen:
Ik maakte me zorgen over de dromen en de voorstellingen die me bezochten, waardoor ik nachtenlang op de keukenvloer zat te kijken naar de inhoud van de kastjes. Ik telde de blikjes ham en schelvislever onder het aanrecht, controleerde de houdbaarheidsdatum ervan en liet daar ingewikkelde berekeningen op los. En dan moest de uitkomst telkens deelbaar zijn door drie, net als de afstand tussen de aarde en de zon.
In enkele maanden is er best veel weggezakt, merk ik. Natuurlijk heb ik wel iets van het verhaal onthouden. Zo weet ik dat Carlotta een relatie krijgt met Gilles. Maar niet het verhaal is wat ik onthouden heb en in een deel van het boek is het verhaal misschien ook niet het belangrijkste.
De persoon Carlotta zal ik me bijblijven, met haar complexe hoofd, met haar gedrag waarmee ze het niet in de eerste plaats haar omgeving, maar zichzelf moeilijk maakt. En natuurlijk de manier waarop Selles dit boek heeft geschreven, de stijl, en de vanzelfsprekendheid waarmee ze ons de hoofdpersoon heeft gepresenteerd: niet als een probleemgeval, maar als een mens. Een mens met een moeilijk hoofd weliswaar, maar verder iemand die we, ondanks haar afwijkende gedachten, goed kunnen volgen.
Niet mijn lichaam is het laatste wat Hedwig Selles heeft gepubliceerd. Het is een roman waarvoor ze zich niet hoefde te schamen en ze kon terugzien op een mooie presentatie. Veel mensen in haar omgeving zullen zich de eigenzinnige vrouw nog lang herinneren. Dit boek kan ook nog wel even mee. En anders: lees in ieder geval haar gedichten.
Een verhaal als deze wijst me er weer op hoe verschillend wij als mens door het leven gaan en hoe wonderlijk dat is. Interessant om via jou kennis te maken met deze Hedwig Selles waar ik nog nooit van gehoord had.
BeantwoordenVerwijderen