The white people (Ibrahim R. Ineke)

Nog nooit eerder had ik wat gezien van de Haagse kunstenaar Ibrahim R. Ineke. Intussen heb ik zijn graphic novel The white people gelezen, herlezen en herherlezen. Het is een duister boek.

The white people is een bewerking van het gelijknamige korte verhaal van Arthur Machen uit 1904. Ineke is redelijk vrij met het oorspronkelijke verhaal omgegaan. De structuur van de raamvertelling is losgelaten: de mannen die praten over het kwaad, waarmee het verhaal van Machen opent, zien we in de strip pas tegen het einde en het mysterieuze groene boekje ontbreekt geheel. In dat boekje vertelt een meisje hoe zij in contact komt met magische krachten.

Ik laat het verhaal van Machen nu voor wat het is en concentreer me op de beeldroman die Ineke ervan maakte. Voor het grootste deel zijn de tekeningen in zwart-wit, met af en toe veel nadruk op de zwarten. Op de eerste drie pagina's staan de plaatjes ook nog op een zwarte achtergrond (net als op de laatste pagina). Dat maakt het The white people letterlijk duister.

Het 'verhaal' is niet gemakkelijk en misschien wel niet volledig te doorgronden, zodat ook de verhaal duister is en ten slotte gaat het ook nog over duistere zaken, over het kwaad. De titel, het witte volk, verwijst naar een andere werkelijkheid, de werkelijkheid van duistere machten: de geesten, de boze machten.

Op de eerste pagina's zien we ze als witte schimmen het verhaal binnenkomen en op pagina drie is de dood er al: een monumentje voor een omgekomen jongetje. Zijn foto is in vieren gevouwen geweest en heeft misschien wel iemands jaszak gezeten. Er liggen bloemen onder de foto en de kaars die erbij staat is uit.Het zal het jongetje zijn dat we de pagina's erna ontmoeten: hij heet Tommy en speelt met zijn vriendje in de natuur. Ze raken uit elkaar en het vriendje gaat naar hem op zoek. Hij nadert het jongetje van achteren en wij zien dat het jongetje maar een half gezicht heeft: het voorste gedeelte lijkt recht afgesneden. Bij nadere beschouwing blijkt dat voorste deel in een andere, duistere werkelijkheid te kijken, waar water in watervallen naar beneden valt. De duisterheid is al voorbereid op een eerdere pagina, door kreten in een taal die we niet kunnen duiden.



Als het vriendje Tommy nadert, kijkt die om. Het plaatje is zo afgesneden, dat wij maar een klein deel van Tommy's hoofd kunnen zien. Het vriendje is ontzet en deinst terug. Wat ziet hij aan Tommy? Ziet hij in diens ogen in welke wereld Tommy een blik heeft kunnen werpen?

Even later worden de bladzijden die we net gelezen hebben, herhaald, maar nu in kleur, alsof er een loop in het verhaal zit. Hoe we dat moeten interpreteren, is niet helemaal duidelijk. Is het een herinnering en krijgen we hier dus het perspectief vanuit de volwassenheid waarin je altijd een gekleurd beeld hebt van de jeugd?

Later treffen we het jongetje opnieuw aan, maar nu lijkt de duistere wereld de overhand te hebben. Het jongetje is naakt en draagt alleen een pruik van lange, blonde haren. Hij trekt de pruik af en laat hem drijven op het water, waar de pruik wordt tot het haar van een meisje, dat oprijst uit het water. Door haar blik wordt hij in de andere werkelijkheid gezogen.

Doorbladerend naar het einde, treffen we twee oudere mannen aan, bij de restanten van een gebouw. Dat zal het gebouw zijn dat we al eerder zijn tegengekomen, in de vorm van een tekening en van een foto, die ook afgedrukt is aan de binnenkant van het kaft, zowel voor in als achter in het boek.

Het zal het gebouw zijn waar de mannen in hun jeugd gewoond hebben. Ik stel me er een soort internaat bij voor. Nu ze teruggaan om die plek op te zoeken, vinden ze er slechts restanten van terug. Er is ook sprake van een vrouw, maar die krijgen we niet te zien. De mannen praten over haar: ze heeft zich helemaal in zichzelf teruggetrokken. Is zij intussen verward in haar verduisterde of misschien zelfs wel verwarde geest?

Het gebied waarop de ruïne van het gebouw staat, is met lint afgezet. Misschien is er instortingsgevaar. Een van de plaatjes lijkt te duiden op een brand die het gebouw verwoest heeft. Of is dit een plaats van misdaad, afgezet door de politie?

Bij herlezing krijg je het idee dat er wel eens gruwelijke dingen in het gebouw gebeurd zouden kunnen zijn. Op een bladzijde staan zwarte plaatjes met daarin alleen maar tekst. Twee mensen (ik vermoed dat het mannen zijn) praten over een 'haar'. Misschien wel de vrouw waarover de mannen aan het eind van het boek praten. De een vraagt aan de ander of hij 'haar' verdoofd heeft (Did you drug her?). De vorige was namelijk zo verdoofd dat zij niet kon schreeuwen en het beter als ze het wel doen. 'Remove the tape' staat op het laatste plaatje. Het lijkt erop dat we toch een stukje van die 'tape' hebben kunnen 'horen', met daarop de stemmen van de mannen die duidelijk geen goede bedoelingen hebben.

Ik moest onwillekeurig denken aan Het hout van Jeroen Brouwers  Dat komt natuurlijk doordat dat boek afgelopen week in de publiciteit was. De boeken gaan wellicht niet over hetzelfde, maar in beide lijken kinderen slachtoffer te zijn van volwassenen.

Het bos is een duistere plaats. De mannen zeggen het tegen elkaar: daar zijn de duistere krachten die de kinderen lokken. De volwassenen zijn rationeler, zeggen ze tegen zichzelf, maar dat voorkomt niet dat er wisselkinderen in bedden terechtkomen.

The white people is een boek over het kwaad. Is er een andere, kwade werkelijkheid, die soms in de onze dringt, of waarin wij soms een blik kunnen werpen? Of was het kwaad eigenlijk altijd al in ons en dringt het soms naar buiten?

Pas op het allerlaatste plaatje lijkt er licht tussen de bomen door te piepen. Half achter een boom staat het jongetje, die de schedel van een ram over zijn hoofd heeft gezet. Is hij weg uit onze wereld? Daar lijkt de herdenkingsplek op bladzijde drie op te duiden. Kijk hij vanuit een andere werkelijkheid naar de onze?

The white people is een boek dat je met veel vragen laat zitten. Je kunt je afvragen of het boek niet zo veel vragen oproept dat het ontoegankelijk wordt. Dat denk ik niet. Het boek kan niet helder zijn, omdat het niet om heldere zaken gaat. Het kan alleen maar dingen aanduiden, omdat het zaken zijn die we aanvoelen of vermoeden of waarvan we een glimp zien, maar die we niet met onze ratio onder controle kunnen krijgen. De verwarring die dat teweegbrengt, vinden we ook terug in de leeservaring. Juist een boek over een dergelijk onderwerp moet voorbij de gemakkelijke antwoorden naar de achterliggende vragen.

Ineke heeft het de lezer niet gemakkelijk gemaakt. Je kunt ook zeggen dat hij de lezer serieus neemt en hem op zijn eigen niveau aanspreekt. The white people is een intrigerend boek; ook als je het vijf keer gelezen hebt, laat het je nieuwe dingen ontdekken, verdere vragen stellen, blijft het doorzoemen in je hoofd. Een verontrustend, maar daardoor ook zeer geslaagd boek.

Hier kun je een deel van het boek inzien.

Titel: The white people

Tekst en tekeningen: Ibrahim R. Ineke

Uitgever: Sherpa

Haarlem 2015, 48 blz. hardcover, € 19,95