Daarmee heb ik Van Dullemen en haar oeuvre ernstig tekortgedaan. Wat ik tot nu toe gelezen heb, was goed en als de rest van haar werk ook zo is, zou ik daar wel meer van moeten lezen. Maar goed, ik heb een begin gemaakt en onlangs las ik De vrouw met de vogelkop (1979).
Aankondiging
Dat boek verkocht meteen goed. Het verscheen in het najaar van 1979 en de uitgave die ik las, is de vierde druk, uit 1980. In het Algemeen Dagblad van 22 september wordt aangekondigd wat er dat najaar aan literatuur zal verschijnen. Daar zitten titels tussen die we nog steeds kennen: De doodshoofdvlinder van Jan Wolkers, De verpletterende werkelijkheid van J.M.A. Biesheuvel, De nietsnut van Frans Kellendonk, Opwaaiende zomerjurken van Oek de Jong, Ik draag geen helm met vederbos van Willem Frederik Hermans, Het verzonkene van Jeroen Brouwers, De draaideur van Patrizio Canaponi (A.F.Th. van der Heijden). En ook: De vrouw met de vogelkop van Inez van Dullemen:
De vrouw met de vogelkop is de titel van Inez van Dullemens roman over het wegglijden van jonge mensen in vervreemding en onttakeling.
De boeken die ik in deze opsomming heb opgenomen, las ik allemaal, al kan het zijn dat ik sommige enkele jaren na verschijning las. Maar het boek van Van Dullemen las ik niet. Tot nu dus.
Ina en Janien
De vrouw met de vogelkop gaat over twee vrouwen, Ina en Janien. Ina is medewerkster bij een uitgeverij en via de uitgeverij kent ze Janien. Die heeft een scheiding achter de rug, is opgenomen geweest in de Valeriuskliniek en heeft geld van Ina geleend toen ze geen voorschot van de uitgeverij los wist te krijgen. Het is niet direct een hechte vriendschap tussen die twee:
Zoals dikwijls was ik verbaasd geweest en lichtelijk geërgerd dat zij altijd weer mensen vond die zich voor haar karretje lieten spannen. Aanvankelijk, moet ik bekennen, had ik een hekel aan haar. Hoe zij dan toch onder mijn huid is gekropen? Misschien is het niet te bevatten wat mensen bindt.
Als Janien na maanden Ina belt is haar eerste gedachte: 'Je had wel eens een kaartje kunnen sturen.' Janien staat in een telefooncel en ze heeft maar twee kwartjes. Ze wil advies. Na de scheiding verblijft haar dochter Saskia bij haar oma, de moeder van de ex van Janien. Eens in de veertien dagen mag Janien haar dochter ophalen, maar dat is voor haar bijna niet te verdragen, omdat ze zich zo'n gemankeerde moeder voelt. Moet ze het kind niet helemaal loslaten?
Janien houdt een dagboek bij. Ina moet dat later aan Saskia geven, zodat die zal begrijpen dat Janien haar niet in de steek gelaten heeft omdat ze alleen aan zichzelf dacht. In De vrouw met de vogelkop zijn ook stukken uit het dagboek opgenomen, waardoor ook haar kant van de zaak belicht wordt.
Titel
De titel van de roman komt terug in de volgende passage:
Soms denk ik: ik lijk op zo'n vrouw als Magritte wel geschilderd heeft, zo'n surrealistisch bloot mens met een wekker ion haar buik en met een vogelkop als hoofd. Wat die man geschilderd heeft, dat is de openbaring van de werkelijkheid. De naturalisten hebben ons altijd voor het lapje gehouden, die laten alleen de buitenkant zien, de schijn. Maar eigenlijk zijn we experimentele machines, computers met emoties, seksmachines met schuldcomplexen. We bestaan uit elementen die niet samengaan - alleen die zachte huid van ons die alles bedekt, die brengt ons op een dwaalspoor. Maar ik weet het: ik ben een vrouw met een vogelkop.
'We bestaan uit elementen die niet samengaan', zegt Janien en het lukt haar maar niet om haar leven op orde te krijgen en te houden. Ze heeft een actief liefdesleven, maar ze vindt het moeilijk om met zichzelf om te gaan.
Jullie zeggen dat ik er goed uitzie, maar ik kan het zelf niet zien. Dat lelijke ziekelijke zelf zie ik door mijn lichaam heen. Ik durf me niet uit te kleden. En wil ik met iemand naar bed gaan dan moet ik eerst ontzettend veel drinken, en dan nog lijkt het of ik er zelf niet bij betrokken ben.
Janien doet verschillende keren een beroep op Ina, die er voor haar is voor zover haar eigen leven dat toelaat. Zo gaat ze met haar mee naar de abortuskliniek. Maar ze is ook bang door Janien meegezogen te worden.
Ze vroeg: 'Kan je hier niet blijven slapen?'Maar iets in me kromp terug voor dat appèl in haar ogen, iets in me nam haastig de benen: terug naar mijn eigen ordelijke bestaan, naar het lege bed met het boek op het nachtkastje - alsof ik bang was de draad met de werkelijkheid te verliezen, bang bij deze koorddanserij in een onherroepelijke diepte te vallen. Ik zei: 'Ik moet morgen weer vroeg op kantoor zijn.'
Ina heeft haar eigen problemen. Ook zij heeft een relatie achter de rug en ze moet verwerken dat ze kinderloos zal blijven. Haar moeder, van joodse afkomst, is al jong overleden. Ze is als kind aangerand, maar toen ze dat aan haar vader vertelde, zei die alleen maar: 'Je moet ook niet alleen door het bos lopen.'
Controleverlies
In haar contact met Janien voelt ze de onrust in zichzelf over alles wat ze dacht onder controle te hebben. Soms verliest ze die controle tegenover Janien. Zo schreeuwt ze een keer: 'Dank je dat ík zo'n leuk leven heb gehad? Dat ík niet door de hel ben gegaan?'
Eigenlijk heeft Ina al genoeg aan wat ze op haar eigen bord heeft liggen, maar Janien blijft contact met haar zoeken. Ina voelt soms weerzin als ze de telefoon opneemt.
Die neurotici zijn voortdurend met zichzelf bezig. Veeleisend zijn ze ook. hoe kan je van zo iemand de noden lenigen? De halve dag zou je met ze bezig moeten zijn, en dan nog, ze slurpen je leeg als een ei.
Janien gaat over de grenzen van Ina heeft. Die heeft haar de sleutel van haar flat gegeven. Als Ina er een tijdje niet is, trekt Janien er in met vriendinnen en maakt er een puinhoop van. Maar het contact blijft. 'Mijn betrokkenheid en mijn angst voelde ik vlak naast elkaar aanwezig.'
Verschillende keren wordt Janien opgenomen, in verschillende inrichtingen, maar het helpt haar niet. Uit alles blijkt de onmacht van de geestelijke gezondheidszorg en de aanpak van toen (met isoleercellen, bijvoorbeeld) zouden we nu misschien misstanden noemen.
Intussen gaat ook Ina's leven door. Haar vader overlijdt en daarna is er ruimte voor een nieuwe liefde, met wie ze naar Griekenland reist. Ze is dan onbereikbaar voor Janien, die dan opgenomen is in Endegeest. Juist dan gaat het mis.
De vrouw met de vogelkop is maar een dunne roman: het boek telt 132 bladzijden. Maar in die beknoptheid is wel een goed beeld gegeven van een worstelende vrouw, die het uiteindelijk niet zal redden. Ze legt een claim op haar omgeving, Ina in dit geval, die van goede wil is, maar die ook haar eigen leven op orde moet houden.
In al zijn beknoptheid is De vrouw met de vogelkop een indrukwekkende roman. Sober geschreven, nergens wordt er op het effect gespeeld. Ina houdt noodgedwongen een zekere afstand en die afstandelijkheid zit er ook in de manier van vertellen. Maar juist dan komt des te harder binnen hoe moeilijk Ina het heeft.
De recensies in de kranten zijn bijna allemaal positief. Ze verschijnen in 1980 als de roman al aan een herdruk toe is. De verkoop moet snel gegaan zijn. Later zal er op basis van het boek een theaterproducie komen.
Geen mannen
De eerste recensie die ik in Delpher vond is die van Alfred Kossman in Het vrije volk van 12 januari van 1980. Hij is positief en noemt De vrouw met de vogelkop een boek van betekenis. Hij vindt het het proces dat Janien doormaakt overtuigend beschreven is, al gelooft hij niet direct in de genoemde oorzaken: 'Het lijkt of de schrijfster per sé met houterige literatoren-psychologie een tragisch ziektegeval achtergrond wilde geven.'
Verder besteedt hij veel aandacht aan het feit dat er nauwelijks een man in het boek voorkomt en dat signaleert hij bij meer boeken die hij net gelezen heeft, van Carry van Bruggen en Lizzy Sara May. Hij snapt maar niet waarom dat gebeurt. Van Anja Meulenbelt kan hij het nog begrijpen: 'Die komt aan objectivering niet toe.'
Verbijsterende moderniteit en actualiteit
In de Leeuwarder Courant van 2 februari bespreekt Ab Visser De vrouw met de vogelkop samen met De draaideur van Patrizio Canaponi en De blauwe plek van Lizzy Sara May. Over het boek van Canaponi is Visser niet helemaal te spreken.
Hoeveel indringender en aangrijpender is dan de nieuwe roman van Inez van Dullemen getiteld De vrouw met de vogelkop (Querido, Amsterdam). Het is misschien wel het beste boek dat ik van deze schrijfster gelezen heb. Het heeft een verbijsterende moderniteit en actualiteit, die van een alert talent getuigen, temeer wanneer men bedenkt dat de schrijfster 55 jaar is."
Ook August Hans den Boef in De Volkskrant van 9 februari 1980 is positief.
Het lijkt erop dat de pers nagenoeg unaniem was in de lof op De vrouw met de vogelkop, net als een paar jaren daarvoor in reactie op Vroeger is dood. Door de verfilming uit 1987 is er een tijdje belangstelling gebleven voor dat boek. Ik heb die film nog wel met de klas bekeken. Ik vermoed dat dat tegenwoordig lastiger zou zijn.
Maar waarom herinneren we ons Inez van Dullemen niet als een schrijfster van wie je op zijn minst enkele boeken gelezen zou moeten hebben? Ik zal de komende tijd in kringlopen blijven speuren naar werk van haar. Op de site van DBNL zijn verschillende van haar boeken te lezen, maar ik heb liever het fysieke boek in handen. Als je nu wilt beginnen met lezen kun je daar in ieder geval terecht.
Eerder schreef ik over:
