Zomervacht (Jaap Robben)

In de lijst met 'De beste boeken van 2018 (die ik niet gelezen heb), nam ik niet de roman Zomervacht van Jaap Robben op. Wel vond ik al een tijdje dat ik Birk, ook van Robben, eens moest lezen. Het komt immers af en toe op een boekenlijst voor. Wel las ik Als iemand ooit mijn botjes vindt (2013). Daarover schreef ik hier. En ik las Josephina (2012), maar daarover schreef ik niet. En toen stond ik in de boekhandel ineens toch met Zomervacht in mijn handen. Ik kocht het en las het.

In het milieu waarin het verhaal zich afspeelt, zal een roman als Zomervacht niet snel gelezen worden. De hoofdpersoon is de dertienjarige Brian, die door zijn vader soms vertederd 'Braike' wordt genoemd. Vader en zoon wonen samen in een caravan, waaromheen twee honden lopen. Het is een plek waar eigenlijk geen mensen komen. Brian krijgt daadwerkelijk een keer een boek cadeau, van Emile, de huurder van de andere caravan op het terrein. Hij vindt het duidelijk niet een cadeau. Wie leest er nou een boek?

Vader (Maurice Chevalier) kan zich financieel niet bedruipen. Hij heeft af en toe handeltjes waaraan hij iets verdient, maar de meeste van zijn zaakjes blijven duister. Hij doet zijn best om Brian te verzorgen, maar die taak ligt eigenlijk boven zijn macht. En dan neemt hij ook nog een nieuwe taak op zich: het verzorgen van Lucien, zijn zestienjarige zoon, die lichamelijk en geestelijk beperkt is. Het tehuis waarin hij gewoonlijk verblijft, wordt verbouwd en het zou goed uitkomen als Lucien dan door zijn vader en zijn broer in huis genomen zou worden, een maand in de zomer. Als blijkt dat daar een vergoeding tegenover staat, wil vader wel.

Vacht

Eigenlijk kan het niet; het bijzondere bed dat Lucien gebruikt, kan niet eens de caravan in.  Maar ze maken er het beste van, waarbij er wel heel veel neerkomt op Brian. Emile, de naaste buurman, zegt tegen Brian:

Je doet wat je kunt. Iemand als je broer bezeert zich snel. Je bent al een soort vacht voor hem. Zonder jou had hij vast nog meer schrammen en blauwe plekken opgelopen.

Daarnaar verwijst de titel: in deze zomer is Brian de vacht voor Lucien. Eigenlijk doet hij zijn taak wonderlijk goed: hij komt erachter wat Lucien plezier bezorgt, hij oefent met het lopen, verschoont zijn broer als het nodig is. Het kan nooit goed, maar hij heeft het in ieder geval geprobeerd.

Evengoed laat hij ook zijn broer in zijn eentje achter als hij op zijn brommer even naar een vriendinnetje gaat, drukt hij geld achterover en liegt hij glashard als hem dat nodig lijkt. Je neemt het hem als lezer niets eens kwalijk. Je snapt dat iemand in dergelijke omstandigheden zich zo gedraagt.

Op zichzelf aangewezen

Kinderen die het zelf maar een beetje moeten zien te rooien - die kom je ook tegen in bijvoorbeeld Kinderen van het ruige land en ook in De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld. In beide boeken zijn de ouders niet in staat om hun kinderen op te voeden, te leiden, te beschermen.

Je vraagt je af of het allemaal wel goed zal komen met Lucien en je vreest van niet. Daarom wil je ook steeds doorlezen, meelevend met Brian, waarbij je soms je tenen moet krommen om wat hij zich nu weer op de hals haalt. Er is vader best wat te verwijten, maar ook hij doet op zijn manier zijn best. Ondanks zijn flair, zie je dat het leven net te moeilijk is voor hem. Ook hij moet zich maar staande zien te houden. Tegen Brian zegt hij op een gegeven moment: 'Zonder elkaar hebben wij allebei niemand.'

Brian kan soms genieten van Lucien, maar soms is niet alleen het verzorgen niet prettig, ook Lucien zelf is van tijd tot tijd onaangenaam. Daardoor laat Brian zich overigens niet ontmoedigen. Het is verfrissend dat Robben ook die kant van de zorg laat zien. Je hoeft dat niet af te wegen tegen wat je wel positief ervaart, maar het is er allebei.

Los draadje

Er zit veel moois in Zomervacht, al is er hier en daar ook wel een los draadje. Zo vallen er heel wat pillen voor Lucien op de grond en de hond eet ze op. Merkt Lucien de gevolgen niet van te weinig medicijnen? Moeder is wel heel erg op de achtergrond (al is daar wel een verklaring voor). Ze komt eigenlijk alleen maar voor in flashbacks, die overigens wel mooi door het verhaal geweven zijn.

Het rommelige decor waartegen het verhaal zich afspeelt, is kenmerkend voor het rommelige leven dat personages leiden: niets is er op orde. Probeer dan de zaken in je hoofd maar eens op een rijtje te houden.

Zomervacht leest als een trein: je wilt weten hoe het afloopt. Als lezer ben je ook erg betrokken bij de personages. Het is overdreven dat de lezer net zo voor de personages wil zorgen als Brian voor zijn broer zorgt, maar er zit wel iets van waarheid in: je wilt dat het hun goed gaat. Maar net zoals de personages hun leven niet in de hand hebben, heeft de lezer de personages niet in de hand. Machteloos moet hij zien hoe het hun vergaat.