Gebied 19 (Esther Gerritsen)

‘Toen Tomas wakker werd, lag zijn vrouw niet naast hem. Hij riep haar naam en kreeg geen antwoord. De dag ervoor hadden ze elkaar het jawoord gegeven.’ Zo begint de roman Gebied 19 van Esther Gerritsen.

Het is een beproefde manier om een verhaal op gang te brengen. Iemand is er niet en je moet hem zoeken. En natuurlijk zal de gezochte niet zomaar gevonden worden. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Paradiso van Kees van Beijnum, maar ook in het jeugdboek Papa is een hond van Guus Kuijer. In het boek van Van Beijnum is er chaos, omdat veel mensen hun huis moeten verlaten vanwege een dijkdoorbraak, maar bij Kuijer is er meer aan de hand: mensen blijken in honden veranderd te zijn.

Ook bij Esther Gerritsen is er meer aan de hand. Tomas en Suzanne zouden die dag op huwelijksreis gaan en Tomas vermoedt dat zijn vrouw de hond aan het uitlaten is, maar Toto blijkt nog gewoon in huis te zijn. Bij het uitlaten loopt het beestje het buurthuis in, waar Tomas nooit komt, en daar hoort hij wat er aan de hand is. De informatie is volkomen nieuw voor hem.

De helft van alle mensen blijkt weg te zijn. Suzanne dus ook, net als zijn zoon Parker. Mensen zeggen dat ze wel wisten dat het zou gebeuren, maar niet dat het die nacht zou gebeuren. Tomas heeft geen idee waarover het gaat. Hij hoort dat alle jonge en ‘noodzakelijke’ mensen naar een andere planeet (TOI-700d) zijn. Dat Tomas niet mee is, wil zeggen dat hij blijkbaar niet bruikbaar is.

Complottheorieën

De verhalen over wat er allemaal zou gaan gebeuren, heeft Tomas altijd op een afstand gehouden. Hij is schrijver en kan zich heel goed afsluiten als hij midden in een boek zit en bovendien heeft hij die verhalen afgedaan als complottheorieën. Hij heeft zich er ook niet in willen verdiepen. Suzanne is er wel druk mee bezig geweest, ontdekt Tomas. Ze ging naar vergaderingen en het lijkt erop dat ze min of meer in het verzet zat. 

Tomas leeft nu in een ontregelde wereld, veel voorzieningen zijn verdwenen. Hij kan nog steeds niet geloven dat wat hij ziet de werkelijkheid is. Zo is niet te beredeneren dat mensen verplaatst zouden zijn naar een planeet die meer dan een lichtjaar van de aarde verwijderd is. Tomas vraagt zich af of er iets anders aan de hand is dan hem wordt voorgespiegeld.

Door de nieuwe situatie komt hij met mensen in contact die hij daarvoor niet kende en leert hij andere inzichten kennen, waar hij ook weer het zijne van denkt. Toto is zijn houvast en als hij hoort dat er mogelijk ook dieren verplaatst worden naar de andere planeet, traint hij Toto om bijvoorbeeld juist niet te gaan zitten als hij ‘Zit!’ zegt, in de hoop dat Toto niet bruikbaar zal zijn voor de nieuwe planeet.

Kopie van de aarde

De andere planeet lijkt een kopie van de aarde, maar alles is net een slagje groter. Het lijkt alsof de mensheid de kans heeft gegrepen om opnieuw te beginnen en de fouten van de aardse samenleving te vermijden. Tomas krijgt de mogelijkheid om contact te maken met zijn vrouw en komt zo meer te weten. Na de grote overtocht blijken er nog mensen overgeplaatst te worden naar TOI-700d en een enkeling wordt teruggeplaatst.

Op de nieuwe planeet blijkt Tomas’ nieuwste boek een succes te zijn. Tenminste, dat wordt hem voorgespiegeld, maar gebeurt dat niet om hem tevreden te houden? Wordt hij gemanipuleerd? Tomas slikte medicijnen, maar daar stopt hij mee. Maar kan hij dat wel aan? Wordt hij daardoor juist niet kwetsbaarder?

Als lezer identificeer je je met Tomas en hij is zo’n beetje het enige houvast dat je hebt. Als verstandig mens heb je afstand genomen van allerlei complottheorieën, net als Tomas en nu blijkt dat je je daardoor alleen maar buitengesloten hebt. Mensen hebben al vaak gezegd dat je wakker moet worden, maar je blijkt gewoon doorgeslapen te hebben. En hoe zit het nu eigenlijk echt? Is er wel een echte werkelijkheid?

Gebied 19

De titel van de roman verwijst naar een gebied in de hersenen, in de visuele schors. Daarin worden beelden geregistreerd als ze binnenkomen, nog voordat ze geïnterpreteerd worden. Daarna worden de beelden doorgestuurd naar andere gebieden. Bij getraumatiseerde mensen wordt dit gebied tijdens een flashback opnieuw actief, waardoor zij bepaalde dingen weer als voor het eerst zien.

De operatie die net achter de rug is, of nog steeds aan de gang is, wordt Gebied 19 genoemd. Maar je zou ook kunnen zeggen dat Tomas in de nieuwe situatie gedwongen wordt met nieuwe ogen naar de wereld te kijken. Alle dingen die voor hem vertrouwd waren, krijgen een andere lading. Hij moet misschien eerdere interpretaties achter zich laten.

Hij dacht aan gebied 19. Wat zou er gebeuren als je alles zou zien met behulp van enkel dat gebied, stel je voor dat de beelden zich nooit verder transporteerden, nergens aankwamen waar ze betekenis konden krijgen. Een eeuwig nu zonder samenhang, zonder associaties, zonder herinnering. Niet de moeite hoeven nemen, kúnnen nemen de samenhang te zien, de zin te begrijpen.

Maar Tomas probeert juist wel samenhang te zien, te begrijpen wat er gebeurt. Hij moet er een kloppend verhaal van maken om ermee te kunnen leven. Zijn zoon zegt dat een oude manier van denken is. Op de nieuwe planeet doen ze dat anders. Daar staat fictie in veel hoger aanzien dan non-fictie.

‘Nee,’ zei Parker, ‘dat doen we niet meer, overal iets achter zoeken, waarheid is niet te vinden, je bent te laat met nadenken, dat deden ze vroeger.’

Tweelingzus

Esther is Tomas’ tweelingzus. Ze was zeven minuten ouder dan Tomas, maar ze is al 32 jaar dood. Zeven minuten na haar dood is Tomas in zijn hoofd met haar gaan praten.

Je zou kunnen zeggen dat ook zij zich op een andere planeet bevindt. De afstand daartoe is met gedachten gemakkelijk te overbruggen. Maar nu heeft Tomas ook de behoefte om naar haar graf te gaan en dat heeft hij nooit eerder gedaan. Het is ook voor het eerst dat hij haar in gedachten om hulp vraagt. Dat lijkt hem een slecht teken.

 
In gedachten zegt hij tot haar: 'Het spijt me dat ik heb geprobeerd je te vergeten. Iedereen die er niet is, zal gemist worden. Dat wordt een wet, dat beloof ik.' Nu zijn er heel heel veel mensen niet. Worden ze gemist? En missen de mensen op de andere planeet degenen die achtergebleven zijn? Volgens Tomas zou dat wel moeten. 

Tomas bestaat in zijn werkelijkheid, maar hij is natuurlijk ook een personage in deze roman. Hij schrijft zelf romans. Daarover zegt hij: ‘Ik hou ervan mijn personages hun doelen te laten verwezenlijken om er dan achter te komen dat hun dit geen geluk brengt. Zoiets.’

Waarschijnlijk geldt de uitspraak niet alleen voor de personages in de romans van Tomas, maar ook van in die van Esther Gerritsen. Bereikt Tomas zijn doelen en brengt hem dat geluk? Dat laat ik om des plots wille in het midden. Maar ga Gebied 19 toch vooral lezen en je weet het.

Vragen

Esther Gerritsen heeft een heerlijke roman geschreven: het verhaal heeft vaart en je wilt steeds weten hoe het zit, waarbij je nooit helemaal je verwarring kwijtraakt. En je gaat je vragen stellen over hoe het eraan toe gaat op deze aarde en over hoe een ideale samenleving eruit zou zien.

Tomas hoort blijkbaar niet bij de ‘noodzakelijke’ mensen. Hij mag niet mee. Hij gaat dus deel uitmaken van de wereld van de losers en hoe behoud je dan je waardigheid? Hebben we eigenlijk wel het recht om de mensen in dit soort groepen op te delen? En wie behandelen wij op aarde alsof ze niet noodzakelijk zijn?

Gebied 19 laat de lezer zitten met een hoofd vol vragen en eerlijk gezegd zou ik niet anders willen. Ik heb Gerritsen al horen zeggen dat ze een tweede deel wil schrijven. Dat zal ik dan meteen willen gaan lezen.