Literatuur is geen wedstrijdje, maar bij het aanwijzen van het belangrijkste boek uit de Nederlandse literatuur maakt Max Havelaar van Multatuli een grote kans. Op dat gebied zijn er al tientallen lijstjes en vaak eindigt dit boek bovenaan. Bijvoorbeeld hier, bij een enquete onder de leden van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde, in 2002.
Vlak daarachter eindigde Van den vos Reynaerde en op enige afstand De avonden van Reve. Bij de eerste vijfentwintig: drie keer Couperus, twee keer Vondel, twee keer Hooft, twee keer Hermans. Blijkbaar zijn dat auteurs en werken die we belangrijk vinden, maar de vraag is: wie leest die werken nog? Ik heb van deze schrijvers zeer genoten, maar van herlezen of meer lezen komt het vaak niet.
En verder: hoe krijgen we onze jongeren aan de klassiekers? Er is door de vorige Stripmaker des Vaderlands zeer gepleit voor graphic novels in het literatuuronderwijs. Ik weet niet of ik daar voor ben. Wel als extraatje, maar eigenlijk niet als vervanger van de literatuur. Maar ik twijfel wel.
Tegen de verstrippingen van Dick Matena kan ik sowieso niets inbrengen, omdat hij de complete tekst van de verstripte werken opneemt. Dat is wel respectvol ten opzichte van de literatuur, maar je degradeert de strip daarmee eigenlijk tot illustratie, terwijl een afbeelding ook vertellend is en dus een deel van de tekst kan vervangen.
Graphic novel
Uit het niets verscheen, een tijdje geleden alweer, het eerste deel van de verstripping van Max Havelaar van Multatuli in het stripblad Eppo. Intussen hebben de abonnees het hele verhaal kunnen lezen en nu is er de complete graphic novel, een mooie hardcover. De tekeningen zijn van Eric Heuvel, bekend van verschillende educatieve strips en De Meimoorden, het scenario is van Jos van Waterschoot, Multatulikenner. Twintig jaar lang was hij conservator van het Multatulimuseum.
Max Havelaar is een complexe roman: de hoofdpersoon, Max dus, lijkt op de auteur, Multatuli/Eduard Douwes Dekker. Die vertelde wat hij had meegemaakt in Nederlands-Indië. Zijn doel was tweeledig: een verbetering van het lot van de Javanen en eerherstel voor zichzelf. Binnen de roman is hij niet alleen te herkennen in Max Havelaar, maar ook in Sjaalman, de wat sjofele man met een pak papier, zijn manuscript. Aan het eind van het boek laat Multatuli de fictie achter zich en dringt als auteur het boek binnen, schuift zijn personages aan de kant en pepert nog eens in wat het doel van zijn boek is, waarbij hij een beroep doet op koning Willem III.
Van Waterschoot laat aan het eind van de strip Multatuli binnendringen in het kantoor waar de klerk Stern de roman aan het schrijven is. Hij legt aan hem uit dat hij zowel Max Havelaar als Sjaalman als Multatuli is. Verder vertelt hij hoe het boek tot stand gekomen is en wat de rol van Van Lennep is geweest. De strip eindigt zoals de roman. In dit geval houdt Multatuli de toespraak tegen het portret van Willem III, met de roman in zijn hand.
Droogstoppel
Net als de roman begint de strip met Batavus Droogstoppel, makelaar in koffie. Sfeervolle plaatjes van Amsterdam in 1839, in de winter. Er ligt sneeuw en alle schoorstenen roken. Je zit eigenlijk meteen in de tijd, ook door de kleding van de personages en de interieurs van woning en kantoor. De inkleuring helpt ook wel mee: bruin overheerst.
De overgang naar Java wordt gemaakt met een paginagrote tekening: veel groen, rijstvelden, palmbomen, een vulkaan, blauwe lucht. Dan zitten we meteen in het verhaal van Max Havelaar, die zijn entree maakt op zijn nieuwe post Lebak. Hij zal degene zijn die de uitbuiting van de Javanen signaleert.
Saïdjah en Adinda
In de roman is het verhaal van Saïdjah en Adinda opgenomen, een voorbeeld van hoe de bevolking onderdrukt wordt. Dat verhaal is in de strip vrij natuurlijk ingepast: het is een van de verhalen die Havelaar te horen krijgt.
Het scenario volgt de roman, al moet het in de strip natuurlijk allemaal korter. Maar de ingrepen zijn gedaan met respect voor het oorspronkelijke werk van Multatuli.
De tekeningen van Heuvel zijn helder, zoals we van hem gewend zijn, en roepen gemakkelijk de sfeer op van het boek. De stijl van Multatuli valt wel weg. Je kunt in een strip wel goed weergeven wat hij geschreven heeft, maar veel minder goed hoe hij het geschreven heeft. Dat was waarschijnlijk moeilijk te vermijden.
Dossier
Achter in het boek is een dossier opgenomen met informatie over de schrijver en zijn boek, verlucht met foto's en tekeningen. Handig en informatief. Hier en daar had een redacteur wel wat kritischer mogen zijn. Zo was Van Lennep geen lid van de Tweede Kamer meer toen hij zich ging bezighouden met de Max Havelaar. Het woord 'critici' ('mensen die boeken bespreken in kranten en tijdschriften') hoeft niet uitgelegd te worden, lijkt me. Aan het eind van het dossier is er een doublure: bij 'Tot slot' komt het Multatuli Museum / Multatuli Huis ter sprake, maar daar ging het in het stukje daarvoor ook al over. Daar had wat geschrapt kunnen worden.
Het zijn maar kleinigheden, vergeleken bij de grote verdiensten van deze graphic novel: het toegankelijk maken van een monument in onze literatuur voor een hedendaags publiek. Het album ziet er mooi uit en ik denk dat veel mensen het zullen willen lezen. Gaan die later ook de roman lezen? Misschien. In ieder geval is de strip een geweldige reclame voor het boek. Wie niet aan de roman toekomt, kent nu tenminste het verhaal en dat is ook wat waard.
Hoi Teunis, het is denk ik al weer 25 jaar geleden dat ik de "Max Havelaar" heb gelezen. Twee weken geleden heb ik de film van Fons Rademakers gezien die ik ondanks de mooie beelden erg vind tegenvallen. Deze verstripping die jij nu bespreekt wil ik erg graag gaan lezen. Bedankt voor het onder de aandacht brengen van dit boek. Groetjes, Erik
BeantwoordenVerwijderenVoor mij al bijna dertig jaar, Erik. Ik wist geen fluit van het koloniaal verleden toen ik 'the book that killed colonialism' las, maar dat maakte niet uit. Nu durf ik het bijna niet terug te lezen. Je kent het wel, die angst dat een boek bij herlezing een zekere magie verliest. Maar dit is mogelijk een veilig alternatief, the graphic novel. Dankjewel voor de tip, Teunis!
VerwijderenDankjewel voor deze mooie bespreking Teunis!
BeantwoordenVerwijderenJos van Waterschoot
Dank voor de reactie, heren!
BeantwoordenVerwijderen