Alles is oké (Ivo Victoria)

De meest hechte verbinding is die tussen ouders en kind, vermoed ik. Iedereen kan je ex worden (ex-partner, ex-werkgever, ex-buurman), maar ex-ouders en ex-kinderen bestaan niet. Die band lijkt een gegeven en die stopt niet als mensen overlijden. Ook als mensen, door ruzie bijvoorbeeld, geen contact meer hebben met hun naaste familieleden, blijven ze er, soms tegen wil en dank, mee verbonden.

Het is dus niet zo vreemd dat er over bijvoorbeeld moeders een hele reeks romans te noemen is: Een vlucht regenwulpen (Maarten 't Hart), De junival (Jan Wolkers), Sprakeloos (Tom Lanoye), Moedervlekken (Arnon Grunberg), Ik kom terug (Adriaan van Dis), Magdalena (weer Maarten 't Hart), Eva (Bregje Bleeker) en er is veel meer.

Ook Ivo Victoria heeft een roman over zijn moeder geschreven. Nooit eerder iets van hem gelezen. Zijn romans kwamen voorbij in recensies in dag- en weekbladen en nooit voelde ik de behoefte om een van die boeken aan te schaffen. Daarmee heb ik hem wellicht ten onrechte verwaarloosd. Maar na het beluisteren van enkele interviews naar aanleiding van de roman Alles is oké, heb ik nu toch eindelijke het bewuste boek van hem gekocht.

Toppunt van kracht

Voor op de roman staat: 'Een zoon wil zijn moeder nog één keer laten schitteren.' Daarin verschilt de roman van Victoria van de andere romans over moeders in de laatste fase van hun leven. Ook Victoria vertelt ons hoe de moeder aftakelt, vergeetachtig wordt, dingen door elkaar haalt en ook nog te veel drinkt. Maar daartussendoor vlecht hij het verhaal van mevrouw Stevens, godsdienstdocente op een basisschool, die verwikkeld is geraakt in een conflict met de directeur, waarna haar salaris niet meer wordt overgemaakt. Daarin zien we mevrouw Stevens op het toppunt van haar kracht: een vrouw die zich niet op haar kop laat zitten en die opkomt voor haar rechten.

De verteller in de roman lijkt erg op Ivo Victoria. Hij heet Hans, net als de schrijver in het dagelijkse leven; Ivo Victoria is een pseudoniem. Op de titelpagina staat 'Roman' en toch lees ik het vooral als een autobiografisch boek (zoals het boek van Bregje Bleeker, dat autobiografisch is, als een roman leest). Een boek als Alles is oké lijkt me tegelijkertijd een roman en een autobiografisch boek. We hoeven het boek niet te beperken door het in een van de twee laatjes op te bergen.

Zoon Hans woont in Amsterdam  en moet elke keer een behoorlijk eind rijden als hij zijn moeder wil bezoeken, die in België woont. Ook aan hun gesprekken is te merken dat moeder en zoon Vlaamse roots hebben. Hij noemt haar 'moederke', zij hem 'manneke' of ook wel 'zoeteke'. Moeder probeert haar leven op de rails te houden, bijvoorbeeld door aantekeningen te maken, die ze later niet meer snapt. Het doet een beetje denken aan de man in de graphic novel Rimpels van Paco Roca.

Redderen

De zoon brengt eten mee bij zijn bezoek en hij zorgt ervoor dat ze alcoholvrije wijn drinkt. Hij reddert, maar hij ontkomt niet aan het besef dat moeder afglijdt. Uiteindelijk zal moeder het niet redden en uiteindelijk zal ze overlijden, zoals iedereen.

In het slot van het boek, als moeder al overleden is, is ze nog steeds op een of andere manier aanwezig en ze praat tegen hem. Dat doet denken aan Wit is altijd schoon van Leo Pleysier, waarin een overleden moeder maar blijft doorratelen tegen haar zoon.

De stem die hij hoort, houdt het contact gaande. Aan het eind van haar leven verliep dat contact niet altijd goed, omdat de boodschappen niet altijd meer overkwamen. En Hans had ook een directere manier tot contact: hij ging dan bij zijn moeder op schoot zitten, niet alleen als klein kind. 'Doe nog 'ns goei, moeder,' zei hij dan.

Dat directe contact kon nog lang. Hij beschrijft het ontroerend in deze scène:

En daar zit ik, half op haar, aan de tafel, ik verdeel mijn gewicht zodat het kan, druk mijn lippen op haar verweerde wang, ruik haar geur, de geur van een vervagende moeder, vermengd met die van sigaretten en drank en ik leg mijn hoofd op haar schouder, en zo roken we en zo drinken we voort en zo lopen de tranen over onze wangen. 

Dat ook bij moeder de tranen over de wangen lopen, geeft aan dat ook zij dit contact bewust meemaakt en wie weet wat er in haar daardoor wordt aangeraakt.

Mevrouw Stevens

Dat moeder zo aftakelt, is vooral een pijnlijk besef vanwege haar sterke persoonlijkheid in het verleden. Dat merken we aan het verhaal over mevrouw Stevens, dat niet eens zo spectaculair is, maar dat wel de onverzettelijkheid van Hans' moeder illustreert. Die stabiele mevrouw Stevens is overigens niet alleen een heldin, want dat zou haar reduceren tot een plat karakter. Victoria laat haar ook zien als klein meisje, in hetzelfde schoolgebouw. Haar vader was toen directeur. Het was oorlog en de school werd gebombardeerd. Het kleine meisje overleefde het bombardement en werd veilig naar huis vervoerd, maar ze moest de hele tijd denken aan haar nieuwe boekentas, die ze niet had kunnen meenemen.

Ergens in de wegschemerende moeder moet nog dat kleine meisje zijn en ook de sterke lerares, die niet buigt voor een kwaadwillende directeur en die dus ook de overwinning behaalt. Dat is het mooie van Alles is oké - er wordt niet getoond dat moeder vroeger sterk was en nu niet meer; doordat de verhaallijnen door elkaar geweven worden is moeder het allemaal tegelijkertijd: zwak en sterk, hulpbehoevend en zelfstandig. Vooral het tekenen van die gelijktijdigheid van de verschillende versies van dezelfde persoon is mooi gedaan door Victoria.

Ook de dialogen tussen moeder en zoon zijn fraai gedaan. Moeder raakt af en toe de draad een beetje kwijt, maar doet haar best de schijn op te houden en de zoon probeert liefdevol moeder niet te zeer te laten falen en toch eerlijk te zijn. Het is een precair evenwicht dat de schrijver daarin bewaart, maar dat gaat hem goed af.

Voortstuwen of tegenhouden?

Het nadenken over de moeder behelst ook het nadenken over wat de rol van moeder in het leven van Hans is geweest: heeft ze hem voortgestuwd of heeft ze hem tegengehouden? Of hebben we hier dezelfde gelijktijdigheid: heeft ze hem voortgestuwd door hem tegen te houden?

Alles is oké wijkt vooral af van andere moederboeken door de constructie. Het vervlechten van het verhaal van mevrouw Stevens met dat van moederke is een vondst en het werkt heel goed. Het verhaal over mevrouw Stevens is ook goed verteld: je wilt weten hoe haar strijd met de directeur verloopt en Victoria last op spannende momenten (vlak voordat ze de deur van de directeurskamer opent bijvoorbeeld) vertragingen in om de spanningen hoger op te voeren.

Op andere momenten was het boek me net iets te traag, of te gestileerd: ik kreeg de indruk dat het de schrijver dan te veel te doen was om de mooie beschrijvingen. Maar als geheel vond ik Alles is oké een geslaagd boek. Het zal wellicht nog wel eens ergens op een shortlist verschijnen.