Eva (Bregje Bleeker)

Van het boek Eva hoorde ik in een radioprogramma. De schrijfster, Bregje Bleeker, werd geïnterviewd, waarschijnlijk in Nooit meer slapen. Ik werd nieuwsgierig naar het boek. in de boekhandel aarzelde ik toch weer, maar mijn boekhandelaarster zei dat het wel eens boek voor mij kon zijn. Toen kon ik het kopen eigenlijk niet nalaten. Ik las het.

Het interview ging over de moeder van de schrijfster. Daarover gaat Eva namelijk. Er zijn nogal wat boeken over oude moeders met wie het niet goed gaat en ik verwachtte het verslag van een ziektegeschiedenis. Maar Eva leest als een roman. Op de voorkant staat 'Een intieme roman over familie, ambitie en afscheid', maar er staan ook aanbevelingen van Hugo Borst en Isa Hoes op, die je niet verwacht bij een literaire roman. Die deden mij dan ook aarzelen in de boekhandel.

De ambivalentie (lees ik een roman of lees ik een (auto-)biografisch geschrift?) is mij tijdens het lezen bijgebleven. De hele tijd wist ik, ook door het interview, dat ik een boek las over de moeder van de schrijfster, maar ik ervoer het als het lezen van een roman.

Eva begint met een proloog: Bregje gaat op reis, naar het andere einde van de wereld. Ze wordt uitgezwaaid door haar ouders, Eva en Jacob.

Ik wilde gewoon weg. Ja. Weg! Vreemde landen verkennen. Geen vlucht! Nee! Ik ging de wereld ontdekken. Uitvliegen. Dat hoorde toch ook zo?
Dat beeld vergeet ik niet, net als het verlangen naar wat niet had bestaan.

De uitroeptekens laten zien hoezeer Bregje zichzelf aan het overtuigen is. En dan die fraaie laatste zin: verlangen naar iets wat alleen in je hoofd bestaat.

Als Bregje op reis gaat, zit Eva al een paar maanden thuis. Ze weet dan nog niet dat ze een hersenaandoening heeft en dat ze geconfronteerd zal worden met ziekteverschijnselen die doen denken aan dementie en aan de ziekte van Parkinson.

Het lijkt alsof Bregje de reis maakt om erover te kunnen vertellen aan haar moeder. Ze houdt contact met haar, maar stelt het thuiskomen ook uit. De laatste regel van de proloog is: 'Ik bleef er zo lang als ik kon.'

Dan springt het verhaal terug in de tijd. Plaats van handeling: Princenhage, bij Breda. Bregjes oma groeide er op en Eva werd er geboren, in een eenvoudig milieu. Het gaat allemaal niet vanzelf in het gezin van oma. Soms lijkt er iets te knappen in het hoofd van opa en dan slaat hij. Oma voedt haar dochters op tot zelfstandigheid: nooit afhankelijk worden van een man.

Eva heeft ambitie. Als eerste meisje van het dorp gaat ze naar het gymnasium en ze gaat daarna nog door met de studie. Uiteindelijk zal ze hoogleraar worden, wat een hele klus is voor een vrouw. En dan wordt ze ziek. Terwijl ze nog niet oud is: in de buurt van de vijftig.

Bregje beschrijft het ziekteproces, nauwkeurig observerend. Dicht op de huid van haar moeder, liefdevol en genadeloos. Dat 'genadeloos' slaat op de eerlijkheid waarmee ze kijkt naar haar moeder, naar het gezin, naar zichzelf. Iedereen doet zijn best, hoewel niet altijd, maar het is lastig om er altijd voor elkaar te zijn. Volmaakte gezinnen bestaan niet en dat laat de schrijfster zien. Mensen schieten tekort, ook als ze goede bedoelingen hebben.

Bleeker noteert wat er gebeurt, zonder dat ze alles uitlegt. Vooral dat waardeer ik aan het boek. Bijvoorbeeld in deze passage:

We stonden wachtend bij de lift. Eva bestudeerde stil en aandachtig het al ingedrukte knopje. Ik zei dat ik een oliebollenkraam had gezien, niet ver van de ingang van het ziekenhuis.
'Heb je ook zo'n zin in een oliebol?' vroeg ik. 'Of anders een appelflap?'
Ik zei dat ik er wel erg veel zin in had. In een bol, of een flap.
Eva knikte. Ze staarde weer zwijgend voor zich uit.
Even later stonden we naast de grote witte frituurwagen en scheurde ik stukjes van een oliebol. Eva hield haar mond wijdopen en ik deed de stukjes er in. En ik had het maar over de bollen, en over de flappen, en hoe koud het wel niet was. 

Vooral die laatste zin is pijnlijk raak. De dochter die over oliebollen praat, zodat ze niet over de werkelijk belangrijke zaken hoeft te praten.

De aftakeling van Eva wordt pijnlijk precies beschreven. Ze houdt zich groot, ze probeert een manier te vinden om om te gaan met de ongemakken, maar op den duur redt ze dat niet meer en krijgt de ziekte de overhand. Het gezin dat ze met Jacob heeft gesticht is wel gedwongen om samen te werken, om elkaar opnieuw te leren kennen, en dat gaat niet altijd vanzelf.

Het is alweer een paar weken geleden dat ik Eva las. Er was zoveel onrust en drukte in en om me dat ik er niet eerder over kon schrijven. Wat ik schrijf over Eva is wat ik mij herinner. Eva is in mijn herinnering een liefdevol boek, juist doordat de moeilijke kanten van relaties niet verzwegen worden. Juist daardoor kan het personage, dat ook een persoon is, dichtbij komen.

Veel boeken die ik lees, halen mijn boekenkast niet. Je kunt niet alles bewaren. Voor Eva ruim ik toch voorlopig maar een centimeter plankruimte in.