Stille nacht (Frank Flöthmann)

Nu de drie koningen alweer naar huis zijn en de paaseitjes alweer in de schappen liggen, is het eigenlijk niet zo'n passend moment om over het kerstverhaal te beginnen. Maar dat dat verhaal niet alleen van alle tijden, maar ook van alle momenten is, is ook te verdedigen. Daarom toch maar nu deze bijdrage.

Het gaat over Stille nacht van Frank Flöthmann van wie ik eerder Sprookjes van Grimm zonder woorden besprak. Bij die bespreking plaatste ik al een filmpje over het kerstboek. Dat boek besprak ik onlangs op Literair Nederland.

Flöthmann vertelt het verhaal zonder woorden

Duimpjes (omhoog of naar beneden), smiley’s, verkeersborden, aanduidingen bij toiletten: overal om ons heen zijn pictogrammen die ons zonder woorden informatie geven. We staan er niet meer bij stil en dat is ook de bedoeling. Wie bijvoorbeeld op de afbeelding van een diskette klikt om een bestand op te slaan, realiseert zich niet meer wat er letterlijk afgebeeld wordt. De striptekenaar Frank Flöthmann gebruikt bekende en nieuwe pictogramman in zijn strips.

In strips wordt er altijd al veel informatie overgebracht door tekeningen, maar meestal hebben we ook nog tekst, in tekstblokken of tekstballonnetjes. In Sprookjes van Grimm zonder woorden (2017) liet Flöthmann zien dat de tekst vervangen kan worden door pictogrammen. Hetzelfde procedé herhaalt hij in Stille nacht. Ook nu is het een klassiek verhaal dat Flöthmann als uitgangspunt gebruikt. Dat is handig, want dat betekent dat de grote lijn bij veel lezers bekend zal zijn. Ook als dat niet zo zou zijn, is het verhaal overigens goed te lezen.

Eenvoudig en strak

De tekeningen zijn eenvoudig en strak: eigenlijk zoals figuren in pictogrammen zijn. Ook het kleurgebruik is sober gehouden: naast zwart en wit worden alleen rood en blauw gebruikt, zonder kleurnuance. In grote lijnen vertelt Flöthmann het verhaal zoals dat in de Bijbel staat. Hier en daar vult hij iets aan of wijkt licht af. Dat heeft vaak een humoristisch effect. Zo laat hij Jozef zoeken naar zijn potlood, dat achter zijn oor blijkt te zitten.

Het verhaal begint in Nazareth, in het huis van Jozef en Maria. Jozef timmert er lustig op los en Maria is bezig met de boekhouding, waarbij ze zich goed moet concentreren. Als Jozef haar roept, zegt ze dan ook dat hij even stil moet zijn. Flöthmann kan volstaan met het tekentje voor ‘mute’, een speaker met een streep erdoorheen.

Veranderen van context

Zo’n teken is duidelijk en toch moet je er even over nadenken, omdat het buiten zijn gewone context wordt gebruikt. Als het tekentje op een afstandsbediening had gestaan, had niemand er aandacht aan geschonken. Dat veranderen van context gebruikt Flöthmann verschillende keren. Bijvoorbeeld als Jozef Maria stilletjes wil verlaten. Dan zien we in een gedachtewolkje het tekentje voor ‘nooduitgang’.

Steeds lukt het Flöthmann om helder het verhaal te vertellen, ook als het vrij ingewikkelde gesprekken betreft. Zo spelen twee herders het spelletje steen, papier, schaar om te bepalen wie er op wacht moet staan bij de schapen. Ze krijgen onenigheid: wint papier van steen of andersom? De discussie is prima te volgen.

Humor

De humor zit niet alleen in de gebeurtenissen, maar ook in hoe ze gepresenteerd worden. Je kunt je voorstellen dat Maria aan Jozef uit moet leggen dat hij niet de vader is van het kind dat ze draagt. Dat gesprek wordt in bed gevoerd. Pas als je de bladzijde omslaat, zie je dat Jozef en Maria gescheiden slapen, waardoor nog duidelijker wordt dat Jozef zijn vraagtekens zet bij de zwangerschap.

Lees hier het slot van de recensie.