Roemeens decor (Frans Brinkman)

De eerste aanblik van de bladzijden van Roemeens decor (2006), een verhalenbundel van Frans Brinkman, valt niet mee: de bladspiegel deed mij denken aan die van de prekenbundels die mijn ouders vroeger in de kast hadden staan, onder de titel Uit de schat des Woords. Aan alinea's lijkt Brinkman niet te doen, wat de bladzijden een erg compacte aanblik geeft. Tijdens het lezen had ik af en toe behoefte aan iets meer 'lucht'.

Roemeens decor bevat vier verhalen, of volgens de ondertitel 'vier vertellingen', die zich afspelen in Roemenië. Dat is niet zo vreemd, want Brinkman woont al decennia in dat land. Hij beheert de site roemenie.com.

In de vier verhalen gebeurt er weinig. Bijna alles speelt zich af in wat de hoofdpersonen denken of zeggen, wat nogal statisch overkomt. In 'Stadse oprisping' is een jonge vrouw aan het woord. Ze geeft haar mening over wat ze ziet vanaf haar balkon. Door alles heen klinkt dat ze weinig perspectief heeft. Ze heeft ooit een Nederlandse vriend gehad, zodat ze ook wat kan opmerken of zich herinneren over Nederland.

Dubbel perspectief

Dat dubbele perspectief, op Roemenië en Nederland, zit in alle verhalen. In het tweede verhaal, 'Vervulling van tijd', spreekt een oude man zijn nog heel jonge kleindochter toe. Maar aangezien ze in een deel van het verhaal in slaap is, zou je net zo goed of beter kunnen zeggen dat hij tot zichzelf spreekt.

In 'Eenvoudig verlangen' treedt er een Nederlandse theatergroep op in Roemenië en moet daarbij rekening houden met culturele verschillen. In het laatste verhaal, 'Zonder bewegwijzering', besluit een Nederlandse vrouw mee te gaan met jongen van het Roemeense platteland.

Dat laatste verhaal roept wel wat vragen op. Hoe communiceren de personen in dat verhaal? In het Roemeens? De jonge vrouw, Eva, spreekt ook met Roemenen, van wie je kunt aannemen dat ze alleen hun eigen taal spreken. Tolkt de jongen? Waarom wordt dat dan niet vermeld.

Platteland

In het laatste verhaal wordt ook het duidelijkst een blik geworpen op het platteland, waar vervoer soms nog met paard een wagen geschiedt. De jongen, Ion, is lid van een zigeunergemeenschap, de Roma, door Brinkman gespeld als Rroma. Binnen Roemenië hebben Roma het lastiger dan de rest van het volk.

In alle verhalen zien we de strijd om het eigen leven leefbaar te houden en een oordeel over de anderen of over hoe de maatschappij georganiseerd is. Dat betreft zowel Roemenië als Nederland, of misschien wel als West-Europa. Doordat alle personages zo duidelijk de drang voelen om hun mening te verkondigen, krijgt Roemeens decor ook werkelijk iets van een prekenboek. Het verhaal lijkt alleen maar een excuus om mening te kunnen spuien.

Je kunt je wel afvragen waarom er dan voor de verhaalvorm gekozen is. De ontwikkeling op het niveau van de gebeurtenissen is minimaal. Zelfs als de personages zich wel verplaatsen, zoals in het laatste verhaal, zijn er nog ellenlange bespiegelingen. Dat is niet altijd geloofwaardig. Zou iemand voor het begin van een vrijpartij met zijn of haar hoofd bij de organisatie van de maatschappij zijn?

Genegenheid

Het aardigste verhaal lijkt me het tweede, waarin de genegenheid van de grootvader voor zijn kleindochter het duidelijkst doorklinkt. Het geeft hem iets milds en berustends, terwijl hij tegelijkertijd wel scherp blijft waarnemen.

Ik denk dat vooral de inkijk in stukjes Roemenië interessant zijn. Roemenië is een land dat grotendeels buiten onze waarneming blijft. In de jaren zeventig en tachtig las ik verschillende romans van Virgil Gheorgiu. Het bekendst is Het vijf en twintigste uur, maar in het Nederlands zijn ook titels verkrijgbaar als De tweede kans, De zweep, Pilatus aan de Donau, Bedel niet om wonderen en Petrodava. Indertijd was ik daarvan nogal onder de indruk. Erg opwekkend zijn de boeken overigens niet.

Brinkman pretendeert niet Roemenië samen te vatten. De uitsneden uit de levens van mensen geven geen beeld van het hele land, maar dat kan ook niet. We krijgen wel een blik op een werkelijkheid die gewoonlijk voor ons verborgen blijft.

Roemeens decor verscheen in 2006. In hoeverre Roemenië in die meer dan tien jaar daarna veranderd is, is wellicht een onderwerp voor een volgend boek. Maar dan wel graag met iets meer handeling. In een verhaal mag best wat gebeuren.