Altijd zondag (Kees Versluis)

Bram Bosman groeit op met zijn broertje Daan, dat twee jaar jonger is, en zijn ouders Jasper en Johanna. Ze wonen in Pijnacker, een dorp tussen Delft en Zoetermeer. Vader Jasper is wetenschappelijk hoofdmedewerker bij de TH in Delft en moeder is daar secretaresse van de vakgroep scheepshydromechanica. 

Dat zijn de belangrijkste personages in de roman Altijd zondag van Kees Versluis. Wat de aanleiding was voor het kopen van het boek weet ik niet helemaal zeker. Stond er een bespreking in de Boekenkrant? In ieder geval kocht ik het, daarna lag het nog een tijdje op een stapel en uiteindelijk ben ik het gaan lezen. 

Een groot deel van het boek speelt zich af aan het begin van de jaren tachtig als Bram en Daan respectievelijk 11, 12 en 9, 10 jaar oud zijn en de paar jaren erna. Het huwelijk van vader en moeder is niet goed en ze hebben vaak ruzie. Moeder kan zich niet meer verenigen met wat er op zondag in de dorpskerk verkondigd wordt en gaat ter kerke bij dominee De Bie. 

Later kan ze het ook daar niet vinder en shopt verder, waarbij ze de kinderen elke zondag meeneemt naar een andere kerk. Het geloof, dat een scheiding aanbrengt tussen moeder en vader, is ook waar moeder zich aan vasthoudt. 

Bram gaat niet alleen fysiek mee naar de kerk, maar hij neemt ook de opvattingen van moeder over. Zo beoordeelt hij mensen in zijn omgeving en vraagt zich af of ze de hel zullen ontlopen. 

Roze koeken

De titel van de roman verwijst naar een passage waarin Bram zijn moeder bevraagt over het hiernamaals, over de hemel, die door moeder het paradijs wordt genoemd. Hij vraagt aan moeder wat op aarde ermee te vergelijken is. 

Mijn moeder dacht even na. 'De zondag komt denk ik het dichtst in de buurt. De hele dag niet hoeven werken en alleen bezig zijn met God en je geloof. 

Bram stelt zich de hemel voor als altijd zondag.

Ik dacht aan onze zondagen. De ruzies die er dan vaak waren, de dubbele kerkgang. De roze koek schoot me te binnen. De hemel was waarschijnlijk het gevoel dat ik had als we na de ochtendkerkdienst een roze koek en een glaasje cola kregen. En dan dus altijd; dus als die koek op was, dan weer eentje, en weer een, zonder dat je misselijk werd. Ja, de hemel was inderdaad een fijne plaats. 

Scènes

Een groot deel van het boek bestaat uit scènes. Er worden situaties en gebeurtenissen beschreven die samen een beeld geven van de omgeving waarin Bram opgroeit. Die scènes zijn scherp beschreven, met details die je voor je ziet. Bijvoorbeeld dat dominee De Bie als hij op bezoek komt zijn broekspijpen optrekt voordat hij gaat zitten. Dat zie ik eigenlijk nooit meer iemand doen. 

Versluis blijft wel lang hangen in die fase. Er is niet een heel duidelijke doorgaande lijn, dat komt pas verderop in het boek. 

Gereformeerde Bond

Moeder zweert bij de Gereformeerde Bond, een wat meer orthodoxe stroming binnen de Nederlandse Hervormde Kerk. Ze ziet dat ook zo'n beetje als het enige ware geloof, dat bovendien verdedigd moet worden, want er komen aanvallen op van buitenaf. Dat ziet moeder groot. Zelfs de dreiging van de Russen heeft ermee te maken. 

De Russen hadden een bloedhekel aan iedereen in het Westen, maar aan christenen in het bijzonder, wist mijn moeder. En daarbij ging het ze natuurlijk niet in de eerste plaats om de Dorpskerk, daar moesten ze vooral om lachen, waarna ze er evengoed een paar handgranaten naar binnen zouden gooien. Nee, het ging de Russen in de allereerste plaats om de Gereformeerde Bond. De bezetting van West-Europa had als voornaamste doel de Gereformeerde Bond onschadelijk te maken. Want de Russen wisten ook wel wie de enig ware God was: die van de Gereformeerde Bond. 

Moeder draaft steeds verder door in haar geloofsijver, zeker als Bram het huis uit gaat en steeds minder van het geloof moet hebben. Als hij openlijk tegen moeder zegt dat het hem niet meer lukt om te geloven, begint moeder te krijsen en te huilen. Ze zal alles blijven doen voor het zielenheil van haar zoon. 

Ze stalkt hem en valt mensen in zijn omgeving lastig. Als hij een vriendin krijgt, Rachel, lijkt moeder geen enkele rem meer te hebben. Als Rachels vader overlijdt, schrijft moeder een kaart met de tekst:

Goed dat je vader dood is. Hij was een slechte man. Jij bent een intens slechte vrouw, want je hebt mijn zoon definitief in het verderf gestort. 

Australië

Uiteindelijk vertrekt Bram naar Australië, maar dat wordt pas duidelijk in het laatste hoofdstuk, als hij terugkeert na het overlijden van zijn moeder. 

Toen Bram zijn geloof kwijtraakte, raakte hij ook de vaste punten kwijt op grond waarvan hij zijn keuzes kon maken. Tegen Bram zegt hij daarover: 

Weet je wat mijn biografie was bij aankomst in Australië? Een verzameling dogma's waar ik me eerst aan had vastgeklampt en die ik daarna bij het grofvuil had gezet. Nettoresultaat: niets. Ik was niemand. 

In het begin heeft Altijd zondag weinig vaart, maar dat is niet direct erg, want het leest prettig en je krijgt een goed beeld van hoe het is voor een jongetje als Bram om op te groeien aan het begin van de jaren tachtig in een dorp met een moeder die houvast zoekt in het geloof. Al die losse scènes completeren het beeld, maar je krijgt het idee dat het er ook minder of meer hadden kunnen zijn. 

Paardenmiddel

Als het boek later een duidelijker verhaallijn krijgt, gaat moeder zich wel extreem gedragen. Het kan natuurlijk zijn dat dit boek een autobiografische achtergrond heeft en dat het in werkelijkheid ook zo gebeurd is, maar, zoals Reve al zei: echt gebeurd is geen excuus. Je snapt daardoor wel dat Bram afstand neemt, maar ik had ook het gevoel dat er wel een paardenmiddel was gebruikt om dat aannemelijk te maken. 

Het slot, waarbij ineens Australië in beeld kwam, kwam voor mij vrij onverwacht, maar wellicht heb ik eerdere hints gemist. Daardoor heeft het boek wel een duidelijke afsluiting, maar het voelt ook een beetje als een deus ex machina. 

Maar goed, dat alles neemt niet weg dat Altijd zondag een heel aardig boek is over een jongen die opgroeit onder bijzondere omstandigheden.