Schemerleven (Jaap Robben)

Haar ouders noemen haar Elfrieda, maar zelf noemt ze zich Frieda of ook wel Ietje. Ze is eenentwintig jaar oud in 1963, het jaar van de strenge winter. Bij Nijmegen is de Waal dichtgevroren en veel mensen gaan het ijs op. Dat is overigens geen mooie gladde ijsvlakte, het is soms echt klauterwerk. Op het ijs ontmoet Frieda Tendeloo een man die elf jaar ouder is, Otto Drehmann. Zij zullen uiteindelijk een relatie krijgen. Die moet min of meer geheim blijven, want Otto is getrouwd. 

Frieda is de hoofdpersoon van de roman Schemerleven van Jaap Robben en als het boek begint is ze al veel ouder. Ze is net verhuisd naar een verzorgingshuis. Haar man Louis is overleden en zijn as moet nog uitgestrooid worden. Hun zoon Tobias staat zijn moeder bij waar hij kan. 

Dat speelt zich af in het verhaalheden. Door de verhuizing en de dood van Louis is het leven van Frieda aardig door elkaar geschud en ze moet steeds terugdenken aan wat er in de jaren zestig is gebeurd. Ze werd zwanger van Otto, baarde een kind, maar heeft het eigenlijk niet gezien. Aanvankelijk is voor de lezer niet duidelijk of het kind dood ter wereld kwam of dat het meteen afgenomen is van de moeder. 

Invoelbaar

Het verhaal over Frieda's verleden is prachtig verteld. Frieda en Otto beginnen voorzichtig aan hun relatie en de toenadering tussen die twee is door Robben goed invoelbaar gemaakt. Je zit als lezer heel dicht op Frieda en snapt waarom ze zich gedraagt zoals ze doet. 

Als blijkt dat ze zwanger is, wordt Frieda verstoten, door zo'n beetje iedereen. Niet alleen kan ze zomaar ontslagen worden (ze werkt in een bloemenzaak), maar ook bij haar ouders is ze niet meer welkom. Een kamer huren is voor een ongehuwde, zwangere vrouw eigenlijk niet mogelijk en ze komt terug in een achterbuurt in Nijmegen. Otto is van tijd tot tijd aanwezig en hij laat haar niet helemaal aan haar lot over, maar haar toestand is schrijnend. 

Ongetwijfeld is de tekening van de toestand waarheidsgetrouw. Er is nog steeds het een en ander te repareren aan de positie van vrouwen, maar door het verhaal van Frieda wordt nog eens duidelijk van hoe ver het allemaal moest komen. Het zal wel niet voor niets zijn dat deze vrouw de achternaam Tendeloo heeft gekregen. In 1955 werd door Corry Tendeloo een motie ingediend die moest voorkomen dat vrouwen ontslagen zouden worden uit overheidsdienst op het moment dat ze trouwden. Een jaar later kwam er een einde aan de handelingsonbekwaamheid van vrouwen. 

We kunnen Corry Tendeloo en haar werk niet genoeg herdenken, maar de overeenkomst tussen de namen van de politca en de hoofdpersoon van dit boek heeft iets gemaakts. 

Vaart

Aanvankelijk lijkt de verhaallijn in het verleden interessanter dan de lijn over Frieda in het verzorgingstehuis. Maar ook die lijn krijgt in de loop van het boek meer vaart. Al in het begin worden nachtvlinders genoemd. Pas verderop snap je waarom die voor Frieda belangrijk zijn. Verder geeft Frieda iemand die haar verzorgt een harde klap, zonder dat de reden duidelijk is. Dat maakt haar raadselachtig en dus interessant. Waarom haar hand uitschoot, wordt later in het verhaal wel duidelijk. 

Frieda is 81 jaar als ze verhuist. Haar man heeft nooit geweten dat ze al eerder een kind gebaard heeft en haar zoon Tobias weet niet dat er voor hem al een kind was. Hij komt het wel te weten. En zou Otto eigenlijk nog leven?

In beide verhaallijnen zijn open plekken die je ingevuld wilt hebben en die je daarom doen doorlezen. Ik ben niet zo'n heel snelle lezer, maar bij dit boek zat het tempo er aardig in. 

Schemerleven is een goed gecomponeerde en mooi geschreven roman, die ook nog over een belangrijk onderwerp gaat. Het verhaal van Frieda is exemplarisch voor de vrouwen in soortgelijke omstandigheden. Mogelijk hebben zij ook al die jaren gezwegen. Er is waarschijnlijk veel leed dat altijd toegedekt is gebleven en dat dus eigenlijk niet mocht bestaan. Goed dat dat aan de orde gesteld wordt. En dan ook nog in een mooi boek.