Brood en stenen (Arie Kok)

De christelijke boekhandels doen vaak niet mee met het Boekenweekgeschenk. Blijkbaar is het te vaak voorgekomen dat in zo'n boekje dingen stonden die als ongepast of kwetsend ervaren werden. Sinds 1977 is er daarom een christelijk actieboek, dat gewoonlijk het christelijke boekenweekgeschenk genoemd wordt, al mag dat niet. In die boekhandels hebben ze trouwens ook geen Boekenweek, maar de 'Week van het christelijke boek.' Hier schreef ik uitgebreid over al die christelijke actieboeken door de jaren heen.

Dit jaar krijgt de christelijke boekenkoper een boekje van Arie Kok cadeau: Brood en stenen, Een leven in dagen van oorlog en armoede. Kok heeft tot nu toe drie boeken geschreven: Morie, Nachtmotet en Zoete zee. Net als Annejet van der Zijl houdt hij ervan om zich te verdiepen in de geschiedenis en daar literatuur van te maken.

Levensverhaal

Deze keer zocht hij het dicht bij huis: het levensverhaal dat zijn opa, ook Arie Kok, ooit genoteerd heeft. Brood en stenen begint met een scène waarin twee van zijn zoontjes in 1949 (Piet en Ortie) op weg zijn naar huis, lopend langs een drukke weg. Dat gaat niet goed: Ortie wordt aangereden en overlijdt.

Verderop krijgen we deze passage nog eens, maar dan beschreven vanuit de vader van de jongens, die weggeroepen wordt bij zijn werk omdat er iets met Ortie is. Die vader staat centraal in het boekje.

Bakkerij

De hoofdstukjes over hem gaan over de oorlog, over de relatie die hij aangaat met Hanna en over de moeite om zijn hoofd boven water te houden: hij is bakker, maar verdient daar nauwelijks genoeg mee. Bovendien is hij soms overspannen. Uiteindelijk geeft hij de bakkerij op en krijgt hij vast werk (en een vast inkomen) op een pottenbakkerij, maar de manier waarop hij daar behandeld wordt door de bedrijfsleider staat hem tegen.

Brood en stenen is een aardig boekje geworden, geschikt voor een breed publiek. Het lijkt wel te hinken op twee gedachten. Aan de ene kant wordt het ongeluk van het zoontje Ortie uitgebreid beschreven en in het slothoofdstuk staat de vader bij het graf van de jongen en spreekt hem in gedachten toe. Het had dus een boek kunnen worden over verlies en rouw.

Maar het gaat ook over de oorlog en ook over armoede, zoals de ondertitel al aangeeft. Het personage van de vader is de enige die al die verhalen bij elkaar moet houden. Het lijkt echter alsof de afzonderlijke verhaaltjes meer aandacht krijgen dan de grote lijn. Zo wordt goed de onvrede beschreven die Arie heeft door het gedrag van de bedrijfsleider en hoe hij dat uiteindelijk niet meer pikt. Maar daarna lijkt dat lijntje ook ineens afgelopen.

Stijl

De stijl is wisselend van kwaliteit. Sommige passages zijn levendig beschreven en houden de aandacht goed vast. Maar Kok vervalt af en toe ook tot belegen streekromanzinnetjes als 'Het verholen lachje om haar mond ontging mij niet' of 'dan dartelden we als veulens door het bos.' Maar soms is er ook ineens een verrassend beeld: 'Als luie dieren lagen de tabaksschuren her en der tussen de velden.'

Achter in Brood en stenen is een fotokatern opgenomen, met daarin een foto van een bladzijde uit het levensverhaal van opa Kok. Keurig handschrift en goed verteld. Boven aan de bladzijde staat '169', wat waarschijnlijk het paginanummer is, wat zou betekenen dat het een heel boekwerk is. Daar ben ik eigenlijk wel benieuwd naar. Misschien is er een uitgever die er iets in ziet. Kok wil het ongetwijfeld wel annoteren.

Eerder schreef ik over de christelijke actieboeken:
2015, Joke Verweerd, Vindersloon
2016,  Mirjam van der Vegt, Het naaiatelier
2017, Corien Oranje, Afspraak in Portugal
2018, Cees Pols, De tijd dat je zweeft
2019, Els Florijn, Zeeglas