Er verschijnen zo veel interessante boeken, dat het maar moeilijk bij te houden is. Zo zijn er nieuwe titels van Manon Uphoff en Bert Natter en ik heb ook nog wat boeken liggen die ik echt wil lezen. Ik doe mijn best, maar het kan even duren. Ik hou je op de hoogte.
Nog niet zo lang geleden verscheen Autobiografie van mijn lichaam van Lize Spit. Ze debuteerde in 2016 met Het smelt. Dat boek overtuigde me niet helemaal (links naar recensies vind je onderaan), maar ik heb het wel geboeid gelezen. Het duurde vijf jaar voordat Ik ben er niet verscheen, in 2021 dus, en ik vond het een prachtig boek. Ik plaatste het aan het eind van dat jaar in de top drie van de beste boeken die ik dat jaar las, voor boeken van bijvoorbeeld Peter Terrin, Stefan Hertmans en Tomas Lieske.
In 2023 schreef Spit het Boekenweekgeschenk en dat was heel goed, wat knap is, want een novelle schrijven is toch wel wat anders dan het schrijven van dikke romans.
Non-fictie
En nu is er Autobiografie van mijn lichaam, haar eerste non-fictieboek. Het is lastig om zo'n boek te schrijven, want zoals Lara Taveirne al schreef: zo gauw je begint te schrijven, begint de fictie al te trekken aan je pen.
Dit nieuwe boek begint met een mailtje van de moeder van Lize, waarin ze aan haar kinderen vertelt dat ze een kwaadaardig gezwel in haar slokdarm heeft. Moeder is ernstig ziek. In Autobiografie van mijn lichaam lezen we hoe dat ziekteproces verloopt, tot en met de dood van moeder. Spit reflecteert op de relatie met haar moeder (en met haar vader), maar ook op de relatie met haar eigen lichaam.
Relatie van de ouders
De ziekte van moeder zet meer dingen in gang. Zo gaan moeder en vader eindelijk uit elkaar. Hun relatie was al niet goed. Ik had me voor het lezen van dit boek niet gerealiseerd dat de thuissituatie van Eva uit Het smelt lijkt op die van Lize. Ook een vader en een moeder die te veel drinken.
In Autobiografie van mijn lichaam staan ook dagboekaantekeningen van enkele jaren, als de vertelster, Lize, nog veel jonger is. Op 8 april 1999 schrijft ze:
Mijn cavia is dood. Hij is tussen de spleten blijven hangen. vandaag zijn we een spuit gaan halen en dat deed zeer. ik hoop dat mama en papa vandaag geen ruzie meer maken
En op 20 november van dat jaar:
Ik ben naar de tekenles gegaan, de juf was ziek, er was geen les. Het was leuk vandaag, want mama en papa waren weg.
Er staat ook in dat ze blij is dat ze zo'n lieve mama heeft, maar de twee citaten laten wel zien dat het niet goed loopt tussen de ouders van Lize. Het is de werkelijkheid waar ze als kind mee leeft.
Hechten
Uit de aantekeningen blijkt hoe ze zich aan mensen hecht en hoe ze soms al vooraf bedenkt dat ze sommige mensen zal gaan missen. Iets verderop zal Lize dat uitleggen:
Weet je, mama, volgens mij weet jij ook wel waar ik hiermee op aanstuur, dat kinderen bij gebrek aan stevige hechting binnen het gezin, met hun wortels in de bodem, luchtwortels gaan ontwikkelen, die zich vastgrijpen aan alles wat ze buiten het gezin en boven de grond kunnen vinden.
Impliciet geweld
Moeder drinkt te veel en daar moet ze mee stoppen. Maar bij het Kerstdiner schenkt vader dan juist wel wijn en hij vraagt ook elke keer of moeder ook een glas wil, wat wel heel sarrend overkomt.
Lize schrijft:
Jaren later pas hebben we alle vier onze herinneringen bij elkaar gelegd om die eenzaamheid onder woorden te proberen brengen.En niet enkel jouw eenzaamheid, maar ook die van papa, en die van ons, wij vieren die medeplichtige getuigen waren van het impliciete geweld dat jullie elkaar keer op keer aandeden.
De 'je' is de moeder. In gedeelten van het boek wordt ze rechtstreeks aangesproken, zoals je in brieven doet, al voelen die delen niet altijd als brief aan. Daarin worden zaken verteld die moeder soms al wel weet, maar nu wordt erbij verteld hoe Lize zich daaronder voelde.
'Wij vieren' zijn de kinderen: Siska, Jules, Lize en Tiny. In dit citaat wordt niet voor niets het woord 'geweld' gebruikt, als is het dan impliciet geweld. Nadat vader en moeder Agnes uit elkaar zijn, krijgt de laatste een nieuwe relatie: met Walter. Moeder geniet daar erg van, maar in sommige opzichten lijkt Walter ook over haar heen te walsen en onderschat hij wat Agnes nog aankan.
De kinderen zijn druk bezig in app-groepen met en zonder de afzonderlijke ouders om alles zo goed mogelijk te regelen en dat is hard werken. Iedereen wil de zaken tot een goed einde brengen, wat in dit geval nogal letterlijk op te vatten is. Na het overlijden van moeder, volgen er in het boek nog wat losse aantekeningen, wat een mooie manier is om het af te ronden. De lijn is eruit nadat de levenslijn van moeder gestopt is, maar de herinnering aan haar duikt op, in gedachten, maar ook in de dingen die je tegenkomt.
Diabetes
Lize heeft diabetes, een ziekte die ook bij de broers van moeder voorkomt. Het geeft veel ongemak en je moet de hele tijd met je ziekte bezig zijn. De relatie met het lichaam was voor Lize toch al niet gemakkelijk.
Misschien is mijn gepruts, de haat voor mijn eigen lichaam, een tegemoetkoming aan jou, een reactie op de ondraaglijkheid om ongehavend te bestaan naast jouw pijnlijke, gehavende bestaan, een tegenwicht - kijk dan, je bent niet alleen. Misschien is mijn gepruts, mijn zelfdestructieve onrust, gelijk aan de kracht waarmee ik je heb willen redden, zijn het alle naar binnen geslagen reddingspoginkjes die ik uiteindelijk nooit in het echt heb durven uitvoeren.
Spit vertelt ook hoe haar relaties waren en hoe ze daarin heeft moeten leren omgaan met lichamelijkheid. Ze analyseert scherp en dat maakt Autobiografie van mijn lichaam ook zo goed. Ze staat zichzelf een kijk op zichzelf en de omgeving toe die genadeloos is, wat iets anders is dan liefdeloos. Want er zit juist veel liefde in het boek, al is het vaak ook liefde waar ze geen raad mee weet.
Vader
In een deel van het boek raakt de vader meer naar de achtergrond. Bij fictie kun je daaraan sleutelen, maar bij non-fictie moet je de werkelijkheid volgen. De situatie van moeder vraagt veel aandacht en dan is het wel logisch dat de gedachten minder bij de vader zijn. Ook hem beziet Spit scherp. Ze vergoelijkt niet wat hij doet, maar ze probeert wel te begrijpen.
Die agressie van hem waar we ons nog steeds tegenover moeten verhouden, die eigenlijk geen agressie is maar een manier: elke boodschap brengen op een manier die de boodschap zelf overschaduwt, uit angst dat de ander aanstoot zou nemen aan de inhoud, uit angst voor afwijzing.
Minder begrip hebben zou de omgang misschien makkelijker hebben gemaakt, maar dat gemak staat Spit zich niet toe. Ze blijft haar best doen om open te staan.
Schuldig
Je zou kunnen zeggen dat de ouders een schuld tegenover de kinderen hebben opgebouwd door hoe ze leven en door hoe ze met elkaar en het gezin omgaan, maar het is juist het kind dat zich schuldig voelt. Aan de moeder schrijft ze:
Ik kon je toch niet bieden wat het drinken je bood, en zag dat als een tekort.
Zelfs het schrijven, dat nodig is, levert een schuldgevoel is. Het is een copingmechanisme, zoals het drinken van moeder dat was.
Met die overeenkomsten zouden we ook meteen de pijnlijke verschillen zien, het zou toch weer op een oordeel lijken: dat ik met schrijven de betere manier koos om met de realiteit om te gaan, en jij met drinken de mindere.
Verwarring
Niet voor niets noemde ik eerder in deze bijdrage de naam van Lara Taveirne, die schreef dat bij non-fictie de fictie op de loer ligt. Eigenlijk geldt dat ook voor de lezer. Je leest het verslag van wat er in de werkelijkheid gebeurd is, maar je leest het ook als een verhaal. Dat is een verwarrende ervaring, want iets kan verschrikkelijk zijn en tegelijkertijd een goed verhaal.
Die verwarring houdt Spit goed in stand. Ze schrijft uitstekend en je wilt er als lezer van genieten dat een boek zo goed geschreven is. Tegelijkertijd ben je je ervan bewust dat ze pijnlijke waarheden schrijft. Hierboven noemde ik de manier van schrijven zowel genadeloos als liefdevol. Dat klinkt paradoxaal, maar in dit boek blijkt dit goed samen te gaan.
Multatuli vergeleek de reacties op Max Havelaar ooit met iemand die tegen een moeder wier kind in het water gevallen was zei dat ze zo mooi kon gillen. Het is lastig om te zeggen dat Spit een mooi boek geschreven heeft en tegelijkertijd oog te houden voor de pijnlijke inhoud. Maar misschien is Autobiografie van mijn lichaam juist zo goed omdat het de scherpe observaties, de nauwkeurige manier van vertellen combineert met die pijnlijke inhoud, die niet verhuld en toch liefdevol beschreven weergegeven wordt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten