Sommige boeken vind je al mooi voordat je ze gelezen hebt. Dat is bij mij het geval met De magneet van Lucas Harari. Groot formaat, hardcover, linnen rug, dik papier, zorgvuldig geletterd, mooi gedrukt. Een boek dat een cassette verdient.
De voorkant is intrigerend: we zien iemand op de rug, tot aan zijn schouders in het water van wat een zwembad lijkt. Hij kijkt naar het gebouw rond het bad, met daarin een klein, brandend lampje. Op de achtergrond zien we de bergen.
De tekening is prachtig. Zij is helemaal opgebouwd in tegenstellingen: het egale blauw van het water tegenover de arcering in het gebouw, het strakke gebouw tegenover de grillige bergen, het kleine lichtje tegen het donker daarachter. De linnen rug vormt een rode balk, die in evenwicht gehouden wordt door het rood van de titel en het grote blauwe vak van het water krijgt tegenwicht in het blauw van de naam van de auteur.
Rust op de pagina
Bij het bladeren valt de strakke manier van tekenen op en de kleurkeuze: vooral rood en blauw zijn als steunkleur gebruikt, met hier en daar wat bruin. Vaak worden de kleuren wat verzacht door er een grijsje doorheen te werken. Het beperkt houden van de kleuren brengt rust op de pagina, wat goed werkt bij een verhaal dat inhoudelijk nogal wat onrust in zich heeft.
De tekeningen worden niet van elkaar gescheiden door een 'gootje' maar door een enkele lijn, zodat ze een massief blok op de pagina vormen. Om dat blok is soms wel een rand wit gelaten, maar niet altijd: dan vullen de tekeningen de gehele pagina.Voor dit verhaal blijkt dat overigens goed te werken: er zit weinig 'zuurstof' in de pagina, maar dat geldt ook voor het personage dat de hoofdrol speelt in het verhaal: de student Pierre, die gefascineerd, of misschien wel geobsedeerd is door de thermen van Vals, die ontworpen zijn door Peter Zumthor. Zijn fascinatie neemt hem in beslag en, net als de lezer, krijgt hij niet de gelegenheid om achterover te leunen; hij wordt meegezogen in de gebeurtenissen.
Raamvertelling
Het verhaal is een raamvertelling. Op het buitenste raamwerk kom ik zo terug, ik concentreer me eerst op het kernverhaal. Pierre is bezig met een scriptie over de thermen van Vals, een badencomplex dat tussen de bergen ligt. Hij werkt er als in trance aan, maar verspeelt zijn bestanden.Hij besluit om naar Vals te reizen en krijgt, als hij daar is, te horen dat er een oude legende is over 'de muil van de wereld'. Die zou zich eenmaal per honderd jaar openen, om iemand naar het binnenste van de berg te lokken. Steeds meer krijgt Pierre het idee dat die legende te maken heeft met de thermen van en uiteindelijk ook met hemzelf. Verder is er een meneer Valeret die wel erg veel belangstelling heeft voor de tekeningen die Pierre in zijn schetsboek maakt. Ook hij blijkt op zoek naar het geheim van Vals, als dat er tenminste is.
Het verhaal van Pierre is zorgvuldig gecomponeerd. Met kleine middelen houdt Harrari de lezer bij de les. Tijdens de treinreis op weg naar Vals opent Pierre het raampje van de trein. Een stuk gesteente van een berg valt door het raampje naar binnen en Pierre houdt het bij zich. Dat kleine stukje steen heeft de auteur nodig bij de ontknoping en daarom laat hij het steeds op een natuurlijke manier terugkomen: Pierre laat het vallen en later krijgt hij het weer terug. Uiteindelijk komen we erachter waarom dat detail zo belangrijk is.
Aansteker
Hetzelfde geldt voor de aansteker. Als in het begin van het boek Pierre zijn verhaal doet, speelt hij met de Zippo. Hij klapt hem nadrukkelijk open en dicht. Dat werkt als het klapbord bij een film: volgende take. Een aansteker kun je in het verhaal natuurlijk gemakkelijk onnadrukkelijk terug laten komen, als Pierre een sigaret opsteekt. Maar ook bij de ultieme confrontatie tussen Pierre en Valeret speelt de aansteker een cruciale rol. Pierres vriendin Ondine zal bovendien later aan de aansteker zien dat Pierre aanwezig was.De aansteker staat niet alleen voor vuur, maar vooral ook voor licht. Juist de confrontatie van Pierre met Valeret speelt zich af in het duister, waarbij alleen de aansteker voor licht zorgt. Misschien is het vergezocht, maar mijn leken de thermen van Vals ook een plaats waarop de vier elementen terugkomen: aarde, lucht, vuur, water. Op de omslagtekening ontbreekt bijvoorbeeld alleen het vuur.
Om het belang van deze twee leidmotieven te onderstrepen heeft Harrari ook nog de aansteker en het stukje steen getekend op een verder lege pagina, voorafgaand aan de titelpagina. Dat is wellicht wat al te nadrukkelijk.
De diepte in
Je kunt De magneet lezen als een avonturenboek waarin een raadsel onthuld moet worden, maar het is meer. Er spelen onverklaarbare en wellicht bovennatuurlijke krachten meer. Pierre probeert het geheim van de Vals te ontdekken, probeert te ontdekken in hoeverre het verhaal over de muil van de wereld op waarheid berust. Daarvoor moet hij de diepte en de duisternis in.Dat kun je letterlijk lezen (en dat moet je ook doen), maar er zit zeker ook een symbolische kant aan: Pierre duikt ook in zichzelf en in zijn obsessie. Misschien is hij wel dicht bij het geheim van het leven. En kun je zo'n geheim wel ontraadselen zonder jezelf te verliezen?
De magneet laat zo'n symbolische lezing zeker toe en dat maakt het verhaal intrigerend. Wat interpretatie betreft laat de auteur ruimte: er wordt niet een definitief antwoord gegeven en dat is maar goed ook, want de vragen zijn altijd interessanter dan de antwoorden. De laatste woorden van het boek zijn: 'Alles wat ik hem had willen vragen, zal, ben ik bang, nu alleen de berg nog kunnen beantwoorden. Maar stenen zwijgen, niet waar?' De verteller heeft de antwoorden dus ook niet en blijft net zo onthand achter als de lezer.
Verteller
Die verteller heet Harari en zit dus dicht op de auteur. Hij bevindt zich in het raam waarbinnen het verhaal van Pierre zich afspeelt. De verbinding tussen hem en Pierre is vader Harari, die Pierre als leerling onder zijn gehoor had en hem na lange tijd weer ontmoet. Uiteindelijk krijgt de verteller, via vader Harari het verhaal van Pierre, die hem aantekeningen en schetsen heeft gestuurd. Op grond daarvan tekent hij het hele verhaal.Die constructie doet wat gekunsteld aan. Ja, de verteller is ooit met zijn vader naar de thermen van Vals geweest en hij is daar zeker door geïntrigeerd, maar waarom zou hij door het verhaal van Pierre en de thermen zo geïnteresseerd zijn geraakt dat hij er een heel boek aan wijdt? Op de laatste pagina heeft Harrari veel tekst nodig om dat aannemelijk te maken en dan nog lukt het niet helemaal.
Een manuscript dat ergens gevonden wordt en daardoor authentiek aandoet, kennen we overigens al vanaf de Romantiek. Denk aan het pak van Sjaalman dat aan de basis zou staan van de Max Havelaar. Door de verteller Harari te noemen, sluit de auteur aan bij die romantische traditie. Het komt me wat gezocht over en stiekem denk ik dat we niet veel zouden verliezen als dat hele raamwerk weggelaten zou worden.
Strak getekend
De tekeningen in De magneet zijn strak. Niet voor niets staat in de werkkamer van de verteller de rood-witgeblokte raket die we kennen uit Kuifje. Eerlijk gezegd moest ik bij het lezen niet in de eerste plaats denken aan Hergé, maar aan Charles Burns, met zijn trilogie X, De Korf en Suikerschedel. Ook Burns verwijst naar Kuifje (er loopt een personage met een Kuifjemasker rond) en zijn tekenstijl is verwant aan die van Hergé.Inhoudelijk ligt De magneet dicht bij de trilogie van Burns: een zoekend personage, worstelend met de raadsels van het leven en in contact met andere werkelijkheden. Burns is met zijn harde inkleuring, zonder nuance qua kleurgebruik, dichter bij Kuifje gebleven dan Harrari, wiens inkleuring fijnkorrelig aandoet, alsof ook de structuur van het papier een beetje meespeelt.
Zoals al aangegeven: De magneet is al een mooi boek voordat je het gelezen hebt. Maar ook na lezing blijkt het een boek dat je nog wel even bezighoudt. Een sterk verhaal, waarin je meegezogen wordt. Ik heb een kleine bedenking omtrent de structuur, maar dat is maar een vliegenpoepje op een verder smetteloze muur. Zowel visueel als narratief is De magneet een uitstekend verhaal.
Titel: De magneet
Auteur: Lucas Harari
Uitgever: Scratch
z.pl. 2019, 148 blz. hardcover; € 29,90
Geen opmerkingen:
Een reactie posten