Kruidenier (Aan de deur 3)

Ooit maakte ik samen met mijn vader een wandeling in ons hoofd langs alle straten van Herveld om te zien waar ooit middenstanders hadden gezeten. Dat waren er nogal wat. Zo waren er ook een stel kruideniers (minstens drie herinner ik me). Twee daarvan kwamen bij ons aan de deur.

Waarom dat er twee waren en waarom mijn ouders niet gewoon één kruidenier hadden, weet ik niet. Hadden die zich beiden aangediend toen mijn ouders in 1958 het huis aan de Merkenhorststraat betrokken? Kwamen ze allebei wekelijks of om de andere week, zodat ze elkaar afwisselden? Dat laatste vermoed ik.

Aan het eind van de straat stond de winkel van Engeltje Dekker; dat was maar een paar minuten lopen. We werden als kinderen wel eens om een boodschap gestuurd door de buurvrouw: een pakje astmasigaretten. Ook als je pas een jaar of zes was, kreeg je dat zonder problemen mee.

Pas veel later heb ik me gerealiseerd dat dat toch wel een vreemde bestelling was. Ik vermoed dat het geen sigaretten zijn geweest die helpen tegen astma. Waarschijnlijk waren het lichte sigaretten, die ook astmapatiënten konden verdragen. Het zit erg diep in mijn geheugen, maar nu ik een tijdje heb gegraven, zie ik een wit pakje met iets groens. Zouden het mentholsigaretten zijn geweest?

Maar goed, we zouden het hebben over mensen die aan de deur kwamen. De zoon van Engeltje, Maarten Dekker, kwam bij ons. Zijn voornaam werd er altijd bij genoemd, wellicht om hem van zijn moeder te onderscheiden. Van de andere kruidenier, Van Rijswijk, wisten we alleen de achternaam.

De boodschappen werden op zaterdag bezorgd, in een kartonnen doos. Eerder in de week (op woensdag of donderdag, vermoed ik) werd 'het boekje' opgehaald. In dat langwerpige boekje had mijn moeder genoteerd wat ze moest hebben. Ik zie mijn moeder nog aan tafel zitten, hardop zeggend wat ze opschreef.

Ze had de folder erbij genomen. Ik weet niet of die er al in de eerste helft van de jaren zestig was. Later in ieder geval wel. Als iets in de aanbieding was, schreef mijn moeder de aanbiedingsprijs bij de bestelling, zodat de kruidenier de goede prijs zou berekenen. Ze kreeg niet altijd wat besteld had. Als iets er niet meer was, zorgde de kruidenier voor een alternatief. Ook werd niet altijd, volgens mijn moeder, de juiste prijs berekend. Ze keek altijd het boekje nauwkeurig na en foeterde als het niet klopte.

Meestal zal het toch wel in orde geweest zijn. Middenstander en klant vertrouwden elkaar. Je kon ook altijd zomaar naar de winkel gaan en een artikel meenemen zonder dat te betalen. Je vroeg of de winkelier het wilde opschrijven en voor vaste klanten kon dat altijd. De winkelier pakte een groot, dik notitieboek en schreef op wat je meenam. Zaterdag stond dat er dan bij in het boekje.

De kruidenier had een tas met muntgeld bij zich. Die leren tas droeg hij aan een band die schuin over zijn borst liep. De portefeuille met papiergeld zat in zijn binnenzak, vermoed ik. Maar ik begin te twijfelen. Zat die portefeuille misschien ook in die tas? Voor zover ik weet, werd er voor het bezorgen geen geld gevraagd, zoals er ook geen kosten berekend werden als je iets niet contant betaalde, maar op liet schrijven.

Ik geloof niet dat Engeltje Dekker aangesloten was bij een keten. Later, toen haar zoon de zaak had overgenomen en het een zelfbedieningszaak werd, kwam er een gele lichtreclame met 'IFA' haaks op de gevel te staan. Van Rijswijks winkel was een Vivo en later een Spar. Ik ken nog het radiodeuntje van de Spar: 'Kopen bij de Spar, bij de Spar, bij de Spar, is sparen bij de koop.'

Advertentie uit 1960

Van Van Rijswijk (bril, achterovergekamd haar met golfjes) weet ik nog dat hij altijd op opgewekte toon 'dag jerouw!' zei. Wij vonden dat toen al opmerkelijk. Was 'jerouw' een vermenging van 'juffrouw' en 'mevrouw'? Geen idee.

Als hij weer weg was, doken wij, de kinderen, meteen op de boodschappendoos, want Van Rijswijk deed er altijd een papieren puntzakje met snoepjes bij. Ik herinner me babbelaars, boterraampjes, mintkussentjes en framboosjes. Er zullen vast ook andere snoepjes geweest zijn, die ik me nu niet herinner. We kregen er vaak meteen eentje.

Beide kruideniers reden in een busje, als ik het mij goed herinner. Dat kan een Volkswagenbus geweest zijn, maar dat weet ik niet meer zeker. Wit of grijs, zegt mijn geheugen, maar ik weet niet of dat op feiten gebaseerd is. Had het busje van Van Rijswijk het logo van de Spar? Het zou kunnen, maar ik weet het niet.

Nadat we verhuisd waren van de Merkenhorststraat naar de Schoolstraat, kwam alleen nog Maarten Dekker langs. Waarschijnlijk had de Spar toen al het loodje gelegd. De winkel van Engeltje Dekker, die overging in de handen van haar zoon, heeft nog een tijd bestaan. Eerst als IFA, later misschien als iets anders, maar toen zat ik waarschijnlijk al op het internaat en kwam nauwelijks meer in de winkel op de hoek van de Merkenhorststraat en de Schoolstraat. De winkel werd supermarkt, er kwam een postagentschapje in, maar uiteindelijk werd hij toch gesloten. Dat zal in de tweede helft van de jaren zeventig of de eerste helft van de jaren tachtig geweest zijn.

Waarschijnlijk werden toen de boodschappen al niet meer thuisbezorgd. Of zou Weernekers nog boodschappen bezorgd hebben? Ik denk het niet, maar ook dat weet ik niet zeker. Weernekers kwam bij ons binnen als bakker, maar daarover hebben we het een andere keer.

Na bijna een halve eeuw is het bezorgen van boodschappen weer terug. Je kunt online bestellen wat je nodig hebt en voor een geringe vergoeding wordt het thuisbezorgd. De traditie wordt voortgezet.

(Chétien Breukers maakte me, na lezing van dit stukje attent op deze pagina over astmasigaretten. Ze bestonden dus echt).

(Een correctie achteraf: Maarten Dekker blijkt helemaal niet de zoon van Engeltje Dekker te zijn, maar haar neefje. Nooit geweten.)

Jammer genoeg vond ik geen geschikte foto's van kruideniers aan de deur. Daarom maar foto's van het interieur van enkele kruidenierszaken.

Op woensdagmiddag moesten de winkels dicht, zoals te zien is aan het bord.