Verteld & Beschouwd (Simon Buschman / Erik Heijerman)

Sommige boeken vind je al mooi voordat je ze gelezen hebt. Dat is het geval bij Verteld & Beschouwd van Simon Buschman en Erik Heijerman: hardcover, leeslint, mooie foto van een kunstwerk voorop. Duidelijk een boek waaraan aandacht is besteed. 

Achter elke bijdrage in het boek is met 'SB' of 'EH' aangegeven wie de auteur is. Daar heb je dus nooit onduidelijkheid over. Bij sommige verhalen staat 'España' vermeld. Die hebben een Spaanse setting. 

Japanse versvormen

De vertellingen zijn van Buschman en elke vertelling wordt gevolgd door een beschouwing van Heijerman. De vertellingen zijn een combinatie van een verhaal met enkele verzen in een Japanse versvorm. Als dat een tanka is, noem je het geheel een tanbun (bun = vertelling), als het een haiku is een haibun en als beide voorkomen een tanhaibun. 

Eerlijk gezegd heb ik nooit zoveel gevoel gehad voor de Japanse versvormen. Indertijd heb ik Haiku - Een jonge maan van J. van Tooren wel gelezen, maar daar hield ik de indruk aan over dat een haiku een observatie is waar je een beetje ernstig bij moet kijken. En dat was het dan ook wel voor mij. Verder dacht ik dat je de lettergrepen heel precies moet tellen, maar in de vertellingen van Buschman zijn ook wel verzen opgenomen die afwijken van het schema 5-7-5:

Aan een glinsterdraad

schiet een spinnetje omlaag - 

al de pootjes wijd uiteen. 

Dit is een vers van Buschman. Hij citeert ook verzen van anderen, soms al van eeuwen oud. Sommige hebben zeker enige charme, maar ik zou ze waarschijnlijk niet gemist hebben als ze niet in het boek waren voorgekomen. 

De verzen zijn opgenomen in het verhaal, als een soort kanttekening en dat bleef ik tijdens het lezen lastig vinden. Als je het gedicht gaat lezen als je het tegenkomt, ben je eventjes uit het verhaal en als je eerst het verhaal leest en daarna de gedichten, moet je weer opzoeken waarom het juist op die plaats ingevoegd is. Ik kreeg daar niet echt handigheid in. 

Afstand

De vertellingen houden de lezer een beetje op afstand. Meestal laat Buschman niet zien wat er gebeurt, maar vertelt hij over wat er gebeurd is. Daarbij wisselt hij geregeld van tijd: van tegenwoordige naar verleden tijd of van onvoltooide naar voltooide tijd. Dat kan zelfs binnen een zin gebeuren: 'Op een afgesproken dag loopt hij zijn vader tegemoet, werd zo hun geitenhoeder.'  Dat kun je slordigheid noemen, maar het kan ook zijn dat het Buschman blijkbaar om iets anders gaat en dat hij de vorm van de vertelling minder belangrijk vindt. 

Door de afstandelijke manier van vertellen, kun je je niet echt laten meevoeren met een verhaal. Soms heeft het verhaal zelf al een behoorlijk beschouwende inslag:

In het nawoord van Het grote vuur van Bianca Garufi & Cesare Pavese zegt Luc de Rooy: 'Zwijgen neemt in het werk van Pavese een belangrijke plek in, het zwijgen van de verteller, het zwijgen van de aangesprokene, het zwijgen op een simpele vraag. Zwijgen is voor hem het diepzinnigste antwoord op een vraag die een gesteld wordt, maar ook het meest afwijzend: het volstrekt onhaalbare.' Zo kon Paco zwijgen over wat hij ver van zich afhield, waar hij tégen was of moeilijk tegen kon, ongoocheld door raakte; of zelfs opstandig van werd. Dan was zijn Paco-zwijgen zo waarachtig ánders dan bij vreugde en tevredenheid. 

Beschouwingen

Juist bij deze vertellingen, die al wat afstandelijk en beschouwend zijn, zijn er beschouwingen opgenomen. Heijerman beperkt zich soms tot het leggen van accenten in het verhaal, waarbij hij het verhaal wat duidt. Hij leest altijd nauwkeurig, maar die bijdragen voegen voor mij toch te weinig toe. 

Veel interessanter wordt het als hij iets uit het verhaal neemt en naar aanleiding daarvan breder uitwaaiert en de beschouwing verbreedt. Dan brengt hij het verhaal in verband met het werk van filosofen of schrijvers of met nog iets anders. Hij laat zien hoe de vertelling bij hem gewerkt heeft, wat die in gang heeft gezet. Dat leidt tot enkele boeiende stukken. 

Het is al enkele weken geleden dat ik Verteld & Beschouwd las; mijn schrijven loopt wat achter bij mijn lezen. Ik ben een strepende lezer, dus als ik de aangestreepte passages lees, komt veel weer boven, maar het valt mij op hoe weinig mij van de vertellingen is bijgebleven. Ik denk dat dat toch komt door de manier van vertellen. De verhalen hebben maar sporadisch een beroep gedaan op mijn gevoel, ik ben tijdens het lezen door maar weinig passages geraakt. Maar wellicht heeft dit boek een andere lezer nodig dan ik ben.