Ivanov (Hanna Bervoets)

Hanna Bervoets schrijft in een aardig tempo: vanaf 2009 publiceerde ze vijf romans en drie bundels met columns. Veel van wat ze schreef, heb ik niet gelezen. Ik zag de verfilming van Lieve Celine en ik las Alles wat er was. Daarover schreef ik hier. Dat boek las ik met plezier, maar het overtuigde me niet. Toch heb ik besloten de nieuwe roman, Ivanov, een kans te geven: het onderwerp interesseert me.

Ilja Ivanov (1870 - 1932) was een wetenschapper die zich met kruisingen bezighield: hij kruiste bijvoorbeeld een zebra met een ezel, een muis met een rat, een wisent met een koe en nog veel meer. In zijn hoofd kwam het op om mensen en apen te kruisen.

Met het plan van de vermenging van mens en dier was hij niet uniek. Serge Voronoff (1866 - 1952) was zeer succesvol met zijn dierlijke implantaten. Hij had gemerkt dat oude apen 'verjongden' als ze de testikels van jonge apen ingeplant kregen. Dat ging hij ook bij mensen doen en met succes. Hij behandelde bijvoorbeeld zijn broer, maar ook de keizer van Hongarije en de president van Turkije. De schatting is dat er tweeduizend mannen  op deze manier 'geholpen' zijn, waarvan duizend door Voronoff.

Maar een mens kruisen met een dier gaat nog wel wat verder. Ivanov had zich bekwaamd in het insemineren en deed zijn best mens en aap te kruisen. Hoe dat afloopt, hou ik nog even voor me.

Het verband tussen HIV en de experimenten met apen is al verschillende keren gelegd. Het is op verschillende plaatsen te vinden, bijvoorbeeld hier. Ook Hanna Bervoets speelt daarmee. Ze plaatst het verhaal in de jaren negentig in Amerika, waar AIDS veel slachtoffers maakt. Felix van der Elsken, die op mannen valt, ontmoet de wetenschapper Helena Frank. Ze is door de universiteit geschorst vanwege haar experimenten. Helena is erg geïnteresseerd in de proefnemingen van Ivanov. Felix besluit haar te interviewen en blijft daarna met haar omgaan.

Tussen de gedeelten uit de jaren negentig krijgen we een inkijkje in het werk van Ivanov, jaren twintig van de twintigste eeuw. Je gaat er al gauw van uit dat de gebeurtenissen omtrent Helena Frank iets te maken hebben met Ivanov.

Niet alleen de jaren twintig, maar ook de jaren negentig zijn in het boek de verleden tijd. Het heden is twintig jaar later, als Felix te horen krijgt dat Helena overleden is. Hij besluit naar haar begrafenis te gaan. Er zijn nog wat onopgehelderde zaken uit het verleden en wellicht krijgt hij daarin duidelijkheid.

Ivanov leest net zo prettig als Alles wat er was, maar het is op verschillende punten beter: het is bijvoorbeeld geloofwaardiger. Je gaat als lezer gemakkelijk mee met de verhaalwerkelijkheid. Ook kun je goed meeleven met de personages. Bij Alles wat er was is dat meeleven lastiger, omdat de lezer toch wat op afstand blijft. Hier zuigt Felix je naar zich toe en Helena is een intrigerende figuur, van wie je graag wilt weten tot hoever ze zal gaan met haar experimenten.

Natuurlijk roept het boek allerlei ethische vragen op. Niemand vindt het tegenwoordig een goed idee om dieren en mensen te kruisen. Tegelijkertijd is er met genetische manipulatie veel meer mogelijk dan in de jaren negentig. En het implanteren van dierlijke organen (een varkenshart bijvoorbeeld) in de mens wordt serieus onderzocht.

De maakbaarheid van de mens en van het leven is al lang een discussie. De vragen hieromtrent komen automatisch op als je Bervoets boek leest. Waarom accepteer je sommige behandelingen zonder gewetensbezwaren en gaan andere voor je gevoel over morele grenzen?

Maar dat soort vragen stel je je alleen doordat Ivanov een goede roman is, die je het verhaal in trekt en je niet meer loslaat. Ivanov is een lekker boek, dat ook nog eens ergens over gaat.