Pier en oceaan

Tegen het einde van 2012 maakte ik een lijstje met de beste boeken die ik dat jaar gelezen had. Er waren ook heel wat goede boeken verschenen die ik nog niet gelezen had. Ook daarvan maakte ik toplijst. Nu ik die lijst overlees, zie ik dat ik de meeste boeken eruit intussen gelezen heb. Ik kwam niet toe aan: K. Schippers (maar wel aan het boek dat hij daarna schreef), Christian Weijts en Stefan Brijs.

Pas de afgelopen weken las ik Pier en oceaan van Oek de Jong. Daar voelde ik me wel zo'n beetje toe verplicht. Jaap Goedegebuure had de roman 'de bekroning van Oek de Jongs oeuvre' genoemd en op de site van De Jong wordt het aangemerkt als zijn magnum opus.

Indertijd had ik meteen na verschijnen Opwaaiende zomerjurken en Cirkel in het gras gelezen, waarvan ik genoten had. De inktvis las ik een keer tussendoor en dat viel me tegen. Eigenlijk weet ik al niet meer waarom; van het boek is me niets bijgebleven. Wel heb ik lang het plan gehad om Hokwerda's kind te lezen. Het is er niet van gekomen.

Maar Pier en oceaan heb ik uit, al heb ik er behoorlijk lang over gedaan. Het boek leest nogal langzaam, wat op zich niet erg is. De schrijver put zich uit in observaties, die ik fraai vond. Pier en oceaan is een zintuiglijk boek, waarin uitgebreid verteld wordt wat gezien, gehoord, geroken, geproefd en getast wordt.

Het boek bevat eigenlijk geen plot. De tijd verglijdt en we volgen de hoofdpersonen: Abel Roorda en zijn ouders Dina en Lieuwe. Daar is weinig spannends aan, maar de zinnen zijn goed geformuleerd en dat leest prettig. Toch had ik af en toe wel een plotje gewild, iets wat mij nieuwsgierig maakte naar de afloop van een hoofdstuk of van het hele boek. Maar De Jong bakt geen lieverkoekjes; we moeten het doen met dit boek.

Op den duur begon ik wel wat moeite te krijgen met de ernst: Pier en oceaan is een bloedserieus boek. Ik herinner me geen enkel grapje, geen kwinkslag, geen ironie. De personages kunnen weinig afstand nemen van zichzelf en kennen weinig zelfrelativering. In ieder geval kunnen ze niet om zichzelf (glim)lachen, zodat de lezer dat ook niet kan.

Qua vertelwijze wijkt Pier en oceaan nogal af van wat nu gebruikelijk is. Van sommige gedeelten heb je het het idee dat ze door een alwetende verteller verhaald worden. Verder wordt er veel gewisseld van perspectief. Omdat Pier en oceaan een breed opgezette roman is, is dat ook wel begrijpelijk. Abel is de belangrijkste persoon, maar het boek begint al voordat hij geboren is. Bij hem kon dus niet de hele tijd het perspectief liggen. En als we eenmaal uitgebreid kennis hebben gemaakt met Dina en Lieuwe, willen we ze ook verder wel van dichtbij volgen.

Dat wisselen van perspectief kan experimenteel zijn, zoals indertijd bij 362.880 x Jef Geys van Walter van den Broeck, waarin steeds weer dezelfde gebeurtenis beschreven wordt vanuit een ander perspectief. Bij dat boek maakt het nauwelijks uit in welke volgorde je de hoofdstukken leest.

Bij De Jong maakt de veelheid aan vertellers juist een ouderwetse indruk. Het lijkt voort te komen uit een neiging naar volledigheid, die er ook voor zorgt dat de lezer weinig zelf in mag vullen. Als je het als lezer prettig vindt je te laten leiden, zul je genieten van dit boek. Mij stoorde die 'ouderwetsheid' niet. Ik vond de personages boeiend genoeg en de zorgvuldige stijl was wel aan mij besteed.

Wel had ik het idee dat sommige perspectiefwisselingen uit gemakzucht ontstaan waren. Op een gegeven moment gaan Abel en zijn vader naar Gent met de 'ongodist' meneer Padmos. Aan het eind van een hoofdstukje kruipen we nog gauw even in het hoofd van Padmos om zijn visie te vernemen, terwijl dat verderop niet meer gebeurt. Ook speelt Padmos verder geen rol in het boek.

Ik merk dat ik wat ambivalent sta tegenover Pier en oceaan. Aan de ene kant heb ik het boek met plezier gelezen. Het is zorgvuldig geschreven en thematisch is het ook interessant. Onnadrukkelijk worden door het hele boek lijnen getrokken. Bijvoorbeeld de betekenisvelden die rond de titel hangen en die je terugvindt in veel verschillende passages.Interessant vind ik ook de vaderfiguur waar Abel toch wel duidelijk afstand van neemt. Maar het boek had van mij ook best wat meer verhaal, wat meer plot, mogen hebben, een beetje humor hier en daar en wat strakker mogen zijn wat het perspectief betreft.

Mijn gevoel, dat op weinig gebaseerd is, zegt me dat Hokwerda's kind misschien wel beter is. Om dat te controleren, zou ik het moeten lezen. Ik ga niet zeggen dat ik dat ook ga doen en zelfs niet dat ik het op de stapel zal leggen van boeken die ik ga lezen. Maar als ik het in een tweedehandszaakje tegenkom, zal ik toch overwegen er een paar euro aan te besteden.