Regieaanwijzingen voor de liefde (Franca Treur)

. 

Het feuilleton was ooit een vast bestanddeel van elke krant. Een beroemd voorbeeld is Eline Vere van Louis Couperus, dat door de lezers nauwgezet gevolgd werd. Op de tram sprak men elkaar erover aan: 'Heb je het al gehoord? Eline is dood.'

Er zijn nu nog maar weinig kranten die zich aan zo'n vervolgverhaal wagen. Ik weet dat het Reformatorisch Dagblad de traditie nog levend houdt: een roman in afleveringen voor de volwassenen en twee strokenstrips voor de jeugd en elke dag een aflevering.

Blijkbaar heeft ook Trouw het genre weer opgepikt, zij het niet met een dagelijkse, maar met een wekelijkse aflevering. Zo ontstond de roman Regieaanwijzingen voor de liefde van Franca Treur. Nu zijn de vijftig hoofdstukken gebundeld en hebben we de complete roman.

Twee delen

Het oeuvre van Treur lijkt in twee delen uiteen te vallen. Romans als Dorsvloer vol confetti en Hoor nu mijn stem aan de ene kant en anderzijds de verhalen die eerst in de krant gepubliceerd zijn: X en Y, Slapend rijk. In die krantenstukjes is de toon net wat anders en het tempo is hoger. Dat moet ook wel, want de ruimte is beperkt. In de romans is het tempo lager en zit je vaak dichter op de personages.

Regieaanwijzingen voor de liefde is een mix. Het hoge tempo is gebleven. Dat merk je doordat er bijvoorbeeld stukken worden overgeslagen. Het verhaal gaat over een stel, Hanna en Loek, die in het begin van de roman samen werken aan een scenario. Loek krijgt een goede baan aangeboden, waarvan zijn omgeving zegt dat het een kans is die hij niet kan laten lopen. Een hoofdstuk verder heeft hij de baan al. Dat houdt de vaart er lekker in. Van een uitstapje naar Keulen dat Hanna maakt, krijgen we alleen het begin te lezen. De lezer vult het zelf verder wel in.

In de verhalen komen we soms dicht bij de personages, maar omdat de lengte zo beperkt is, is onze betrokkenheid kort. In een roman zitten we dichter op de huid van de personen, maar de schrijfster houdt  in deze roman soms bewust een beetje afstand: alsof wij met haar de personen van een afstandje bezien. We leven mee, maar zijn minder emotioneel betrokken dan bij bijvoorbeeld de hoofdpersoon in Hoor nu mijn stem.

Campert

Daarmee houdt Treur het ook licht en vaak ook humoristisch. Ik weet niet hoe terecht het is, maar ik moest af en toe denken aan De Harm & Miepje Kurk Story (1983) van Remco Campert: de lichte toon, het relatiegedoe, het tragikomische. Ook de naam Loek Botje is Campertachtig.

Hanna en Loek werken samen aan het scenario, waarin de geliefden elkaar uiteindelijk moeten krijgen. De regisseur, Reinout, 'is niet van het idee af te brengen dat de mogelijkheden voor originaliteit juist liggen binnen het cliché.' Het gaat allemaal niet vanzelf en al in het eerste hoofdstuk schiet het door Hanna heen dat Loek en zij hierdoor elkaar misschien juist wel zullen verliezen.

Dat geeft al een mooie spanningsboog in de roman: gaan Hanna en Loek elkaar inderdaad verliezen, wat dan een mooie tegenstelling met het scenario zou zijn, of komt het uiteindelijk allemaal goed en hebben we daarmee de originaliteit van het cliché te pakken, omdat we dat juist niet verwachten?

Problemen

Verder moeten er natuurlijk wat problemen zijn: een zielige ex, waarover Loek zich ontfermt en die haar eigen problemen meebrengt, een schoonmoeder met wie je een dag lang opgescheept zit (en die een Holleederwandeling wil doen), een oude, terminaal zieke buurman.

En hoe loopt het af met het scenario? Komt de subsidie los of moet er eerst van alles veranderd worden? Er staan wel erg weinig regieaanwijzingen in het script, krijgen ze te horen. Daarin klinkt de titel door: zijn er wel regieaanwijzingen voor de liefde of moeten de personen het zelf allemaal maar uitzoeken?

Dat is misschien wel de grondtoon van het boek: mensen die er het beste van proberen te maken in het leven en in de liefde. Ze veroorzaken daarbij ergernisjes bij anderen, waarmee ze weer moeten leren omgaan. Ze observeren zichzelf en elkaar scherp en zijn zich daardoor heel erg bewust van wat ze doen. Daarmee wordt het beeld geschetst van misschien wel een generatie, die leeft in een wereld waarin de grote verhalen verdwenen zijn en waarin je als personage in je eigen kleine verhaaltje je weg moet zoeken.

Humor en mildheid

Treur schetst de mensen zowel met afstand en humor als met mildheid en betrokkenheid en dat is een mooie combinatie. En altijd weer heeft ze haar taal ter beschikking, met fijne zinnetjes, waarom ik vaak breed moest glimlachen. 'Hoewel ze juist niet praten, heeft Loek het gevoel dat hij er maar niet tussen komt' bijvoorbeeld. Of deze: 'hij ziet haar ook als iemand die vaak gekwetst wordt en een gezicht heeft dat erom vraagt.'

De ironie waarvan Franca Treur zich vaak bedient, zit ook in het onderwerp. Door het werken aan een scenario te bespreken, bespreek je ook hoe je een roman of een feuilleton in elkaar moet zetten. Je laat de lezer meeleven met de personages en tegelijkertijd laat je ze zien, zoals indertijd de Revisorauteurs deden: het is maar fictie.

Tekeningen

Bij elk hoofdstuk staat er een mooie tekening van Olivia Ettema. De tekeningen bepalen ongetwijfeld mede het gevoel dat het verhaal oproept. Ettema houdt van een zekere leegte, die de personen terugwerpt op zichzelf. Ze gebruikt vaak wat dikkere lijnen en scherpe schaduwvlakken. In verschillende tekeningen is er een diagonale lijn die de personen scheidt. Stoelen en banken komen op veel tekeningen terug. Soms zijn dat uitgesproken harde stoelen, waarop iemand niet gemakkelijk kan zitten, maar waaraan hij, staande, wel houvast heeft.

Bij het lezen van een roman heb je de neiging om 'plaatjes' als bijzaak te zien, maar dat is niet terecht. Doordat er bij elk hoofdstuk een tekening is opgenomen, bepalen de illustraties mede het boek. Terecht staat de naam van Ettema prominent op het voorplat van de roman.

De nieuwe Treur heb ik zonder nadenken gekocht: ik wilde het gewoon lezen. Ben ik achteraf tevreden? Ja en nee. Het is een goed boek, knap gedaan. Lichte toon en toch wezenlijke onderwerpen. Boek om cadeau te doen en om cadeau te krijgen. En toch. Door de manier van vertellen voel ik me toch minder betrokken dan bij bijvoorbeeld Hoor nu mijn stem. Of heb ik domweg meer affiniteit met de thematiek van dat boek? Dat zou kunnen.

Het zal wel meer aan mij liggen dan aan Regieaanwijzingen voor de liefde. Daar is niet zoveel op aan te merken.

Eerder schreef ik over:
Hoor nu mijn stem
Slapend rijk
X en Y
De woongroep
Maarten 't Hart, Jan Siebelink en Franca Treur in Liter
Over Dorsvloer vol confetti schreef ik niet (omdat toen Bunt Blogt nog niet bestond). Misschien moet ik het gaan herlezen.